Friday, August 20, 2010

Jesu, I Lawm!

Hithei mawk ding hiam aw? I Pasian pen i lawm hithei mawk ding hiam? Pasian leh mihing kilawmta cih bang hithei takpi ding maw? "I mawhna leh i dahna teng, a pua ding Jesu i lawm" (What a friend we have in Jesus) cih la phuakpa in a ngaihsun khial hi diam? Up ngam huai vetvetlo hi. Lamdang lua hi. Hithei dingin kilawmlo hi. Mihing ngaihsutna in banlo hi. Nak ngaihsut deuhdeuh leng uphuai lo deuhdeuh tawh kibang hi. Ahi zongin ngaihsut ding hilo a, 'up' ding hiziau hi. Mihing leng Pasian kilamdanna tua hi. Mihing ngaihsutzia leh Pasian ngaihsutzia kibanglo hi. Mihing leh Pasian a kilamdanna tua hi. Mihing khuak in a ngaihsut Pasian in a ngaihsutsak teng hizaw hi. Abawlpa sang a bawlpa ngaihsutna a toi zawk mah ding hi. Vantung sang leitung niamzaw pekpek hi. I tenna mahmah zong kikimlo hi.

Hih la phuakpa in, "Pasian kiangah i kisap khempeuh kithum thei, kingen thei hi," ci hi. Tua zaha ei leltak kisap hong theihpih nuam, hong bildawhsak nuam Pasian i neih pen nak hamphathuai zen si. Mihing kisap neilo omlo ding hi. Mihing khempeuh in a kisap khempeuh ngen in thum in tau tale uh Pasian in a vekpi in za in, a vekpi in thei, ciamteh, dawng, piakik, ngahsak cih peuhmah pen a lamdang, a lian, a thupi hi. Tua zaha hoih leh migi a dik Pasian nei ihih manin nak hamphathuai zen si. Leitungah i kisap bek hilo, vantung dongah i kisapte zong Pasian kiangah kingen thei hi ci zen hi. Nak lamdang ei. Mihing te zong i kisap kingen thei hi hang, ahi zong kipiak ding nei khin khollo hi hang. Pasian in bel 'nong ngetloh man uh hi, hong ngen le uh cin na ngah ding uh hi' ci miau mawk hi. Tua zaha hoih Pasian pen biaktak, belhtak hilo hiam.

A dawng 2na ah, "Ze etna, bawlsiatna na thuak zongin Topa kiangah ko lel in," ci hi. Tuate khempeuh a thei Topa hi. Mawhna bawl dingin Satan in hong khem thei hi, Topa kiangah puak lel in; khial dingin hong khem ding hi, Topa ap lel in, Ama'n hong sem ding hi. Mite bawlsiatna na thuak ding hi, Topa kiangah pulak lel in Ama'n thei lel hi. Topa theihloh a piang hih leitungah khatzong omlo hi. Na lungkhamna, na lungnatna, na thuakna, na gimnate Ama hong theihpihloh khatzong omlo hi. Amah, a bawlpha theipa tungah ap lel in, nang lungkhampih ken, nang buaipih ken, Topa'n theilua hi. Amah in lawmhoih bangin hong ompih dinga, hong nusialo in, hong taisan lo dinga, na kisap ciangin hong hu ding hi. Apa inn a buahbang ding a deihlopa, Apa inn hutna dingin a hehngampa Jesu in "Immanuel" ahi hi. Eite tawh omkhawm hi. Amah a bel mite a taisan ngeilopa hi. Lungkhamlo, lungkialo, dahlo in Ama kiangah ko in. Amah in hong ompih ding hi. Topa pen tanglai pek pan minam khempeuh kibukna hi a, mailam ah zong minam khempeuh bitna ding kulhpi ahi hi. Huihpi guahpi in hong nawk taleh Topa in hong kem peuhleh kibit ding hi. Kangmei patau om mah leh hong honkhia ding Topa hi.

Dawng 3na ah, mite simmawhna hanga zawngkhalna, gimna na thuak ciangin Topa bel in, amah in lungnopna hong pia ding hi ci hi. Topa pen mi lungkhamte kiangah a omden, a hehnempa ahi hi. Sigal ciang a hehnem ei mihing i kisak leh Topa na hizaw hi. Topa in ei hong zangin mite hehnepna hong piasak hi. A taktak in ei a vanzat hi a, a hehnem taktak Topa hizaw hi. Van i lei ciangin sum pen i vanleina vanzat hi pak lel a, a vanlei taktak ei ihi zaw hi. Simmawhna, bawlsiatna cih pen a thuakte adingin na mahmah hi, zakdah huai mahmah hi. Thuhkik ding ut huai vanvan hi. Ahi zongin Topa in 'ken thei ing' ci lel hi. Thuhkikna pen keima aa hi, ci hi. Leitung pianma pek pan a kamciampa in a kamciam peello ding hi. Gimna na bawl bangbangin Topa in nang tungah hong loh kik ding hi. Hemgen cih omlo hi, sianggen mahmah lel hi. Tua ahih manin mite na simmawh kei un, na bawlsia kei un ci hi. Vantung pan hong ensuk Pasian in mu kilkel lel hi. Thuman thudik a deihpa in thumanlo, zuau leh mi simmawhnate lungdam hetlo ding hi.

Topa in Ama angsungah hong pom dinga, na lungkhamna, na dahna, na gimna khempeuh hong lak khiatsak ding hi. He knows how you feel!



I mawhna leh I dahna teng, apua ding Zeisu I lawm

1. I mawhna leh I dahna teng, apua ding Zeisu I lawm,
Pasian kiangah I sapna teng,
Thum theih na’ng thupha aom,
Lungnopna dingpi I thuak hi,
Na khempeuhte Pasian kiangah
Thumin I kohloh hang hi.

2. Ze-et bawlsiat ahizongin,
Lungkhamna khatpeuh om maw,
Cikmahciang lungkia ngeilo-in,
Topa kiangah ko in aw,
Dahteng thuakpih nuam Zeisu bang,
Lawm maandang muzo ding maw,
Zeisu’n thei khin I sap bangbang,
Ama kiangah ko in aw.

3. Lungkhamna vangik banglel in,
Zawngkhal in na thanem maw,
Manpha Honpa I belh hi-in
Ama kiang thungen in aw,
Mi’n hong simmawh hong huat ciangin,
Zeisu kiang I pai dinghi,
A angsung hongpom hongdal in,
Lungnopna hong pia dinghi.

Lungdamna: Lamal pen Zomi Christian Fellowship, Malaysia website pan hi.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

He Knows How You Feel
Jesus was angry enough to purge the temple, hungry enough to eat raw grain, distraught enough to weep in public, fun loving enough to be called a drunkard, winsome enough to attract kids, weary enough to sleep in a storm-bounced boat, poor enough to sleep on dirt and borrow a coin for a sermon illustration, radical enough to get kicked out of town, responsible enough to care for his mother, tempted enough to know the smell of Satan, and fearful enough to sweat blood.

He is able to run to the cry of those who are being tempted and tested and tried.
Hebrews 2:18 (AMP)


Whatever you are facing, He knows how you feel.

Thursday, August 19, 2010

A Khangtote Gamtat Dan

French mipi in etiquette thupisak mahmah uh a, English te in manner thupi sim mahmah uh hi.

A theipen, a siampen, a zangpen, a ciingpen cihna hilo in mite gamtat luhek zia i muh ciang i etteh ding zong om hiveh aw i cih hun om a, tuate phawk kikkik na dingin kong zawng singmat suk gawp ding hi. Kei theihna ciangah kei khanna kim leh pam pen leitungah a khangto pente mun leh tenna hilo cih ka tel hi. Tua manin khuapizaw ka zin ciang ka kisin ding ka mu thuah zel hi. Minam dang ka tuak khak ciang ka etteh ding na omzel a, ka kisin zel hi. "Eh, tua bang hizaw maw" cih hun tam hi. Khua leh tui peel a gamvak khiat pen meetna tampi om a, eima khua ah nuamtak sa a i om hunte i phawk vangvang hun zong om hi. I khualzinna leitung kici hiven, tuakkhak thu themthem kikum leng hilo dia.

Tuipi gal kan a civilization huih dik masa, kalsang suan masa minam lakah i bual khak sunsun ciang seem... i kisin ding diil keei hi. A lamsau i theihpak loh Auto-Teller Machine cihna a hileltak ATM khawng pan sum hong pusuak deldel ciang lungsim hong tawldamsak mahmah napi i ngaihsutna zong hong vaksak gawpgawp sa mawk ing. Amau vanzat sang a nuntakzia, a gamtat zia uh hi lungsim hong sausak!

Khualam leh gamlam: Amau leh ei pen i kipatkhiatna aki batloh mah bangin i zia i tong zong kibanglo a, ei sang khangto masazaw te tawh i kigenteh nuam pak hi. Nam tampi om thei inteh.

1. Lamgei ah zun thak pen khualam ah phamawh hetlo napi gamlam ah kizang thei hetlo hi. Zang ngei ung cih zong kigen nuam phalo hi. Amau a thakna ding mun kibawl ah thak ding hi cih ngaihsun uh a, tua bang tawh na khangkhia uh ahih manin a tuabanglo pen lamdang sa uh hi. Tua pen a kilawmzaw na hi takpi hi. Utna peuh ah lamphung lam ngat pahpah pen uital zunthak lua deuh a, khua lam ah zong tua bang zang thei leng 'A Khangtote Gamtat Dan' a zui kihi dinga, ei zong a khangto hi ding hi hang. Zunbuk ah khutsilna ding tuikai om pahpah a, tua ah sillo a pusuah pen 'mawhna' ahih loh hang mawhna zaha khialhna in ngaihsun uh hi.

2. Awnghawh ciang en nidangin ciangkang kizanga, tuhun ciang tui kizangta hi. Tuipi gal gamte ah ciangkang zanglo, tui zong zanglo, laineel (tissue paper) zang uh hi. Tui zah in a siang taktak diam, themcik a banglai kha diam cih hong ngaihsun sak hi. Mikang nungak, sen nungak ngo deldal siang kilhkelh a kimu, a mai a vun khawng uh no sitset te zong laineel mah a zat uh leh, guai, themkhat a bang kha laitam cih khawng e... ha ha ha...

3. Annek ciang khualam ah bel khut mah tawh kibak ziahziah lel in, ciamnuih siamte bangin 'pianpih sikkeuka' ci ziau lel in nop mahmah lel hi, khut dim in ann bak leng gil zong dim hanhan. Ahi zongin gamlam ah mite in khut tawh ann na ne nawnlo, sikkeu, sikkeuka, temta, ciangkang cih khawng tawh na hih setset mawk uh in, ei a zat ding hong nuampha mello hi. Voksa ngial bang bel khut mah tawh deihtak hum dingin tua ciang ne leng limdiak se hi. Amau gam lamah tuate zat theihloh mawk in 'gilvah' hi pong in, 'lim mahmah' cihna ding a limna teng kikantan kha hi. Ahi zongin 'ki khua ah zin ki nek ne' cih phawkloh lah phamawh mawk hi.

4. Lengla do ciang amau gamah kitutpih, kihoho, ciamnuinui cih khawng om mello in, khua lam ah bel sun thapai zong hun kinei lel ahih cianga kigualnuam mahmah lel hi. Ei zong mi kiangah vak nuam hileng ut banga kivak theilo, mi zong ei kiangah hong vak pahpah ding uh kideih khollo, eimah beka hun zat nop hun cih khawng kithupisak ta himawk in, 'zin leh leng' pen hilhkholh, theihsak masak ahih kei leh kideih masa khollo hi. Khua lam banga annek lai tuak leh ;hong nekpih vuau; cih ding hipahpahlo ahih cianga kimawkvak mello hi. Cimvak, cimphawng cih bang kitamzat thei khollo hi. Tua bang ahih leh mi kiangah hilo in sumbuk khawng, niangtui zuakna khawng, tui bualna mun khawngah hun zat ding na hizaw mawk hi.

5. Kizep dan zong khualam ah bel a taw kiphopsa zong kizangzang lel in, a liah ding teng a kidawk kei nak leh, gam lam ah bel tua bang kizang theilo hilo napi kizang utlo himawk hi. Amau gam ah amau tua bang a zatloh uh na sawtta a, ciamnuih bawlna, leh a tuam vilvel a zat utna ahih kei leh ngeina in na zang nawn mello uh hi. Puansilh ding zong a mel kituak ding na khinkhai mahmah citciat uh a, a kituaklo silh ding ut mello uh hi. Tua pen a min phuak siamse uh a Fashion ci se uh hi. Khua lam ah bel a san i neih leh asan silh, a kang i neih leh a kang silh, a vom i neih leh a vom silh hi mai a, ol mahmah hi. Bang hang i nuntakna hamsa sak ding i hiam? A kilawm, a kituak, a siangtho, a limci ding zonna, lunggulhna, deihna leh hanciamna hang hi.

Tampi om hi. Gen khin zo pak kei ni. Tua bang hun ciang bangcih ding?

Etiquette leh Manners: Etiquette in 'bang puan silh ding' cih hong hilh a, manners in a silhlo na lawmte kiangah 'bangcih ding' cih hong hilh hi. Mopawi ah pyjamas silh in kihel lecin hong kilawm hetlo ding hi. Suit and tie hileh bel hong kilawm pah setsat hi. Kikhopna ah nasep puan tawh kuan biambuam lecin a kilawmloh mah bangin nasepna ah biakinn puan tawh kuan lecin kilawm tuanlo hi. A dan om cihna hi. A mun leh a hun om cihna hi.

Sen te zatdan ah annekkhop ciang a kham nunung penin ankuang a zuut ding ciang midang kiangah 'nang gai in' ciin pia masa ding hi kici hi. Midang pia masalo a amah bek in gaihsuak pah pen 'uisan' vai ci uh hi. Kawlte ngeina ah annek ding ciang kianga te suah masak ding pen ngeina hi. Tua zuilo a an bak pah pen 'uisan' vai hileuleu hi. America te dan ah zinpa in ann a kilui teng a gaih teitei ding hi. Ahang - ann kilui, ann kipia pen lim mahmah hi cih lahna ding hi. Tua te pen etiquette hi a, 'ngeina' ahih kei leh zuih teitei ding, zat teitei ding ahi hi. Inn lamah zong tua bang om mah veh aw, bang teng ahia? Ankuang ah upa pen in an a bak mateng kuamah in bakloh ding, ute tutphah pia ding, etc. Etiquette tampi khualam ah zong om hi.

Tua leh manner eleh?

Zuih teitei ding, ngeina, zatdan, code of conduct hilo in, ngaihsuttawm thusiamna tawh a kilawma gamtat ding ahi hi. Mikhat in na hong pia, 'lungdam' cih pen gen teitei ding cih omlo hi, ahi zongin cihloh pen thusiamloh vai, ngaihsun theihloh vai ahih manin 'manner neilo' cihna hi. Mawtaw sungah putek khat ding in nang tu kenkan cih kilawm lo a, na tutna awn lecin tua pen 'manner' hi. Thusiam taka nungta cihna hi. Nek ding hong kilui pen lim in lim kei taleh 'lim sa ing' na cih pen a luite lungdamna hi a, lim nasa kei phial zongin thusiamna hi in 'manner' ahi hi.

Etiquette leh Manner zangsiam peuh leng khualam hi hen aw, gamlam hi hen aw, koi lai koi gam ah kihtak ding, nopmawh sak ding omlo hi. I theihloh a om leh theihsawm ding, i sinloh a om leh kisin ding hibek a, i theihsa i sinsa pen zatzat ding hilel hi. Tuate in mite mai leh eima nuntakna ah lungdamna, lungnopna hong pia hi. Sin nuam, theihsawmlo a 'ko cih dan hi kei' cih lungsim a om leh bel koi mun koi gam peuh ah maizum kituak thei a, maizum i theih kei leh zong mite in hong nuihsan thei ding hi. Theihloh pen haina hipahlo a, theih theihloh, zuihtheihloh, kisinnoploh cihte pen haina namkhat hithei hi. A haite pahtawina omlo a, a pilte kipakta in ki etteh hi.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Khateh

Kiasak kei leng omlo hi. Kiasak leng bek om hi. Annek ciang kamsung tunglo lei ah a kia teng genna hi. Omkei leh kideih a, om leh lah hoih hi. Nei kei leng ki ut a, hau leng lah kidah hi. A neite ki eng mahmah tuanlo a, a neilo te zong a neihloh uh phamawh a sakloh pawl uh ahi hi. Nu leh pa te in neihloh ding hong sinsak uh a, kihanciam tek hi. Nei eu au leng hong pakta khollo uh a, nei kei leng lah nekkham ciang hong phat tuanlo uh hi. Khateh haute pahtawina kipia cih kiza ngeilo a, a neilo te zong kipahtawi cih kiza tuanlo hi. Hau le hang annek ding tampi leilak ah a kiasak, a sum suak i hih manin i tuacih loh ding kisinsak hizaw hi. Ann zek ding, ann nem ding a kisinsak ihi hi.

Khateh hau leng nu leh pa sang tutphah nuai a ui leh zawhngeute lungdam zaw hi. Nei kei leng i nuai pan hong to etet uh a, hong kisungsiasak phial cih bangin i omnuamlo sak uh hi. Hong kisuanglahsak mahmah thei uh a, kisuanlah ding bel hi tuan peuhmah kei leh kilawm hi. Cik ciang hong kiasak tam aw, cik ciang saguh bawk leh sa them hong kia tam aw ciin na ngak teta uh a, tua lametna i mangthangsak leh hong huat bawl pah tuanlo napi hong zuallo deuh hi. Khateh neng kia om lo hileh gentehna dingin zong kizanglo kha ding hi. Ui leh zawhngeute zong a thau ding zah in thaulo ding uh a, a khan ding zah in khanglo thei ding hi.

Neihval ahih loh hangin nek leh dawn kipiakzia namkhat suak a, a kiatsuahpa adingin kiallawhna hilo a, a ngahpa adingin lah nuntak lawhna hi kik bilbel hi. Tua khateh om kei leh a nuaia pen in gil kial thuak dinga, a tunga penin theihpih khollo ding hi. A hi ding bang taka a kipiak tuah uh ciangin a hoih hi a, a kipiak tuahloh uh ciangin khat supna hi a, tua khat supna hangin a dang khat in meetpih hituanlo hi. A lamdang lemgelna hi.

Tuipi sungah whale ngapi in a kam gei ah a bang anneng te hangin ngasa neuzaw tampi nuntak lawh a, tua pen khateh ne mah hi veve hi. Bawngpi kam gei ah nahteh neng a bangte hangin bacteria tampi in nuntakpih a, tuate hangin bawngpi in a valhkhak ann tawh a gilpi sungah a annekte kigawizan in muat a, tua tawh tha ngah in nuntaklawh a, a kamgei a liakliak mah ding na hi mawk hi. Khateh nek dan tuamtuam na om hi. A guksak hilo hi. A val khong a ne zong hilo a, a kituak lianlian dinga lemgelpa lemgelna hizaw hi.

Salvation Army kici pawlte in mite khateh kaikhawm in tua te tawh midangte panpih uh a, mi tampi in nuntak lawh, hin man omsa, maizumlo in om uh hi. A nei a haute paihmang ding tampi hangin a kisam tampi in noptuampih hi. Khateh mah kici thei dinga a limcit dan kibang veve hi. India ah second hand puan kici a, gam khangtote in gam genthei leh tuahsiat tuak gamte huhna (relief materials) dinga a piak khop uh hi, kici hi. Tua te hangin mi tampi in noptuampih hi. (A taktak in a tamzaw Bangladesh gam huhna dinga kipiate a kizuaksim India hong tungto hih tuak a, i noptuampih hangin nop khollo hi. Ahi zongin foreign puan kisilh lawh a, sialo veve hi.)

Khuapi pawlkhat ah mite khateh mah ahi lamgei khawngah a ki nusia a deih peuh in a top ding ci a kikoih computers, sofa, beds, laptop, etc kitawm thei a, tampi in noptuampih hi. Lawmte khateh tua bang tuahkhak hun om thei a, i noptuam pih hi. Annek ciang tutphah nuaia uipi gilkial lungsim ding hong ngaihsunsak hi. I kisap khat en i hih pak theihloh i ngah ciang a lungdam huai dan kigen zolo hi.

En zong khateh i nei a, mi khateh zong i tawm hi. Khateh i neih ciang miten noptuampih a, mi khateh enzong i noptuampih hi. Khateh neih ding hoih a, khateh neihloh ding kisin zong kiphamawh thei hi. Nek leh dawn neih leh lam ah khateh hau mahmah in, sep ding bawl ding hun ciang khateh haulua kei leng gam leh minam khangto tuam ding hi. Nangmah mah zong khateh khateh hikha niteh.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Melhoih

Melsia te melhoih kici theilo hi. Melhoih te zong melsia kici theilo a, melhoih bek kici thei hi. Melhoih leh melsiat ding kiteel theilo a, kibawl thei pianpian hih tuak hi. Melsia pan melhoih kibawl thei a, melhoih pan melsia zong kibawl thei hi. Melhoih leh melsia a kibatna omlo a, a kilamdanna zong tampi om hi. "Aktui sungah a vom a kang ding kitheilo" a kicih bangin a piang nailo khat a melhoih ding a melsiat ding kigenkhol theilo hi. A pian ciangin zong a khankhit ciang a melhoih ding a melsiat ding kigenkhol theilo a, a khan laitak zong a melhoih suak ding leh a melsia suak ding kigenkhol theilo hi. A hang tampi om a, a kingakna khuambul kibanglo hi. Mihing melhoih te hampha a, mihing melsia te hamsia tuanlo hi. A sep theih uh kibanga, a hih theih uh kibang hi. Mite muh dan kibanglo hi bek a, amau tungah kilamdanna omlo hi. A ente muh dan bel kibang thei vetlo hi. Tua in tampi kilamdangsak hi.

Melhoih melsia a tehna ciangkang omlo a, a gikna tawikhaina ding zong omlo hi. A sawpna ding satpiang leh a nuh ding powder a om cih zong hi tuanlo a, a ente mit ah kinga pen zaw hi. A ente in melsia i sak mahmah zong a pianna nu leh pa mit ah na melhoih mahmah thei a, mi pawlkhat in hoih a sak mahmah pawlkhat in hoih hong sakpih hetlo thei hi. A tamzaw in hoih a sak leh hoih hi inteh kici thei bek a, a hoih pen a sia pen cih kiciangtan theilo hi. Leitungbup ah nungak hoih pen cih bang om theilo a, a ente etna leh a muhzia a kibang cih om theilo hi. Tangval hoih pen cih zong om theilo a, a en nungakte mit ah kinga hizaw hi. Baby Show cih khawng zong om keei a, a hoih pen a kitel mah hiam, a bang pen kitel hiam kigencian thei tuanlo hi; a kitel pen a kitelna mun ah ahoih pen dinga a up uh a tel uh hilel a, hoih pen hi cihtheihna ding om tuanlo hi. Nupi melhoih pen cih zong om thei tuanlo a, ei zi tek mah melhoih kisa pen ding hi lel hi. Tua mah bangin papi melhoih pen cih zong om thei tuanlo a, sam kang in talkolh taleh amau pasal tek mah hoihpen sa le uh kilawm hi.

Tua man hi diam piang masate in "melhoih cih zong a ente mit hi zaw" (beauty lies in the eyes of the beholder) na ci uh hi.

Pasian in nu leh pa melhoih pen hong pia a, tu leh ta melhoih pen tawh hong phungvuh in, zi leh pasal melhoih pen tawh hong kalsuan sak hi. Tua pen leitung paidan hi a, mihing ngeina ah ei a pen a hoih pen in a kipia nuam den ahi hi. Tua bangin zong kingaihsun takpi hi. Ei a a hoihpen (ei adingin) zong na hi takpi pah a, mi hampha hi dinga tunglam pan hamphatna i ngah hi ngelngel ding hi. Ek zong ei a uih kisa lo napi midanga khat hileh ki mut susu pah hi. Nak kihum nuam pah hi. Nupi te bang amau ta hi peuhleh eksiak ding kihhuai salo a, mi nau ek hi leh siak ding cih thadah leiko nuamlai thei uh hi. Mihing ngeina hi dinga, a gei pan i muh tawm pak tawh khel pak cih hitheilo ding hi.

Lawmte khat in kuai lianga melhoih a sak a ihmut mawh liang pen midang khat adingin a ik ah zong namlo thei hi. Bawhlung siam Carlos Tavez pen nungak khat in laikhak in, "Hoih hong sa lua ing," ci hi. Tavez in, "Ka koilai hoih hong sa na hiam?" "Na ngawng tom thinthen hoih sa pen ing," ci hi. Bawhlung a suih ciang na en dih vaw - a ngawng tom thinthen manin hoih nasa hiam?

Olympics, World Cup, Conferences, Concerts, etc a om simin a tawpna ah, "Tu tung mah thupi pen hi," cih tawh thugen nunung pen in gen den hi. Sydney Olympics closing ceremony ah "tutung mah thupi pen hi," ci in gen uh hi. Tua zawh kum 4 ciang Beijing Olympics ah zong "Beijing Olympics thupi pen hi," ci in IOC President in mangpha khakna ah gen hi. 2006 FIFA WC Germany ah "Tu kum WC thupi pen hi," ciin gen a, 2010 WC tawpni in zong FIFA President mah in "South Africa WC mah thupi pen hi," ci veve hi. Tua ahih leh koi thupi pen?? Koi, koi, koi???? A nunung penpen thupi pen den hilel hi.

Nang hong kigensak hileh kua melhoih pen ciin na gen tam? Na muh nunung pen mah "melhoih pen" na ci den lecin leitung tomkal nunsung mi hampha mahmah khat na hipelmawh ding hi. Melhoih pen ka hi na, melhoih pen na hi na? The answer is simply 'YES'!


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Ka sam met man

USA ah ka sam met man ka lungsim ah bei theilo hi. Ka sam metlo hileng lah ka sam sau ding hi. Ka sam sau leh Kungfu Master te ka bang hi. Ka sam sau lai lawmte khat in, "Bruce Lee master pa na bang," hong ci a, lungdam pian veve si (Bruce Lee pu tawh kibat), nui ding maw kap ding ka khentat thei kei hi.

Sau ahih ciang ka metsak top mai hi. "Nambar bangzah deih na hiam?" hong ci a, "nambat 2" ka ci hi. A met khit ciang ka et leh sau salua lai in, lawmpa ka sam a, "nambat 1 in met sak kik in" hong ci a, nambat khat tawh ka metsak kik hi. A sum ka piak ciangin dollar 15 hi a, tips dollar 3 tawh a vekpi gawm dollar 18 ahi hi.

India ka tun kik ciang ka sam ka met sak leh Rupees 20 bek hong la a, ka ngaihsutna hong vakkhia ciaiciai hi. USA ah ka metsak lai in USD 18 ci leng, tua pen India ah kizeek leh Rs. 820 peuhmah hi dinga, kha sim in kimetsak leh zong a tawmpen kum 3 leh alang kikhom ding hi. Lah meetsak khin ka hih cianga, "Ka meet masak pen a tam man mahmah hi in, na sau pak nawn kei in, kum 3 bang na khaan in," lah kici thei samlo hi. A tammat mahmah hang a sammet hoih mahmah tuanlo a, sam tom mah hibek lel hi. Tua pen a tam man pawl hilo lai dinga, Korea nungakte meet bel hizaw bilbel hi. Bangbang ai zong a meet te in "no tu nitak bang meh ding, koi ah anne ding" hong cih bek uh zong nop tuam e.

Hi dan in ngaihsun leng leitung pen a lamdang mahmah ding khat hi. America President hi kha zen leng cih khawng ki ngaihsun dinga - nop mahmah maw, noplo mahmah maw hi ding hi. Pasian hi zen leng kici dinga, ei nopna ding bek kingaihsun kha ding hi. Dahpa Khuang nei hi zen leng kici dinga midang khualna peuhmah omlo dinga, angsung theihna lungsim bek tawh nituam hikha ding hi. Mihau pen hikha zen leng kici dinga, kiphatsakna lungsim ka kiguan den ding hi. Tua teng ka ngaihsut ciang ka mit hong keuh vat.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Nanga Keia

Koi pan hong kipan hi ding hiam? Eden Huan pan kipan hi ding hiam? Van leh lei a bawlpa in 'amau nam ciat in bawl a, amau mun ciat ah a koih hi' cih pan hong kipan hi ding hiam? Omna, neihna, nanga keia cihna pen koi pan hong kipan hi ding hiam? Leitung pen i neihkhop ahi hiam? Hilo hi. A nei tampi om a, i neihna cia kibanglo hi. Huih e leh? A nei tuam om zel hi. Singkung leh lopa te eleh? A nei khat mah na om zel hi. Gamlak vasa, gamsa te eleh? A nei mah na om zel hi. Tua ahih leh nanga koi teng, keia koi teng? I neihkhop koi teng? I zatkhop koiteng? Omlo hi. Ngaihsun taktak lecin om vetlo hi. Nanga ahih kei leh amaa hi a, na khempeuh nanga leh keia hikhin lel uh hi. Lamdang hi.

Inn na lei a, nanga na ci hi. A taktak in na leina pa a hi a, nang a zangpak na hi hi. Nang zat khit ciang midang kiang tung dinga, kum 20, 30 na zat leh a hampha hi ding hi. Mawtaw na lei a nanga na sak leh na zatman ding a sum na piak hilel a, nanga hi lo hi. A zang thei ding nang na hi cih hi lel a, a neipa na hihna omlo hi. Puanak, pheituam i lei a eia bangin i zanga eia hihetlo hi. A neite kiang tungkik zel hi. Sum tampi na thalawh a, na thatang huai liangin na nasem a, na sum ngahte nanga nasak leh nanga na hilo a, a neite kiang tung dingin lengkhia kik zel hi. Nang a zangpak hi in, nang kiang hong lambangpak hilel a, nanga hi peuhmahlo hi. Leitungah neih khatzong i nei keia, nanga keia cih ding khatzong omlo thong hi. A zangpak, a zeekpak, a kempak kihi lela, eia hipeuhlo hi. Kiphatsakpih ding omlo tawh kibang hi. A nei ikisak leh eisang a bulzaw, a neizaw khat na om zel hi.

Pastor te in panmun neilo ciin pawlpi phuan leh a phuat mah ding hi, a mau omna ding mun kisam hiven. Upa te in panmun a neih kei a panmun a deih leh a bawl kul hi. Inn lampa in a lupna ding room a bawltawm bang hilel a, amau omna ding a bawl uh hilel hi. A bawlna dingin mipi kisam a, mipi a zui ding a om nak leh a bawl theih hilel hi. Leitungah a nei cih bang omlo a, a zeek ding a kikhek kawikawi hilel hihang. Leitung galpi nihna laiin gam pawlkhat hong kipawl uh leh a dang gam pawlkhat zong hong kipawl uh a, tuate gel sungah a lut utlo pawl Non-Align Movement ciin "pawllo pawl" kiphuan a, India bang a makai hidep hi. Kuamah tawh a kipawllo pawl, neutral ahi uh hi. Amau zong omna ding omlo cih bangin om mawk theilo uh ahih manin a omna ding uh a bawltawm uh hilel a, kipawlna a mau neihsa cih bang hituanlo hi. NATO zong a kipawl gam teng beka hituanlo a, East block zong a kipawl gamtenga hi khin tuanlo hi. Anei dang khat na om zel a, tua a neite in a nei dang khat na nei zel a, a nei dang khat in a tungah na nei sawn zel hi. Pai kawnkawna, a tawpna ah a nei peng omlo in a bei hi. A vekin a neikhawm cih zong hituanlo zel hi.

Nanga keia ci-a i khen theih ding omlo a, i neihkhop hi i cih theih zong omlohna leitungah i teeng hi. Na khempeuh illusion hilel a, ahi bangin i ngaihsut ciang ahi hibek a, ahilo bangin ngaihsun leng ahilo hilel hi. Tua ngaihsutna te zong kho tuanlo a, a ngaihsutna lo lam pan ngaihsun kik leng i ngaihsutna lam diklo zel hi. A langlam pan ngaihsun kik leng a langlam diklo kik zel a, a dik pen cih om theilo hi. Tua bang leitungah 'the oldest profession' nasemte zong a nuamsapen hituanlo ding hi. Nasep lianpen cih zong om lo a, nasep thupi pencih zong omlo hi. Zalianpen cih omlo a, za neupen cih zong om tuanlo zel hi. Thagum hatna tawh leitung a ki ukcip laiin zong nitum manlo gama kumpipa zong a sammetpa in a utna lamlam heksak lel hi. Kun a cih leh kun a, dak a cih leh dak hi. Mr. Bean ciamnuih tawh kibang kik bilbel hi. Leitung pen a tuaci hi lel a, a lamdang hilo ci leng lamdanglo a; lamdang mahsi ci leng lah lamdang takpi hi. Eima lungsim hekzia hi khin lel hi. Mihoih i cih zong a hoihna lam i muhsak hilel a, a hoihlohna lam om veve ding hi. Nungak hoih kici, niin themkhat zong a bang nuamlo a akidiik suutsuut te zong zingsang a thawh uh ciang tuibuk gei ah 'puut' mah ci daadaa ding uh hi. A ek uh khum tuan peuhmah lo ding hi. Sacia ek a khum hang pen khuaizu a nek man hilel a, a khuaizu zah in khum tuanlo hi.

Tua manin leitung pen nanga hilo a, keia zong hilo hi. I neihkhop zong hilo a, a nei om cih zong hilo hi. A langlam pan gen leng nanga lah hi, keia lah hi, i neihkhop zong lah hi. Ahi thei vive ahi hi.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Technology i cihcih bang hi peuhmah hiam?

A tom in 'vanzat zatsiamna' cihna hi. Greek pau 'technologio' pan kila hi a, 'techne' cih ciang 'siamna', 'zatsiamna', 'vanzat siamna' cihna hi a; 'logio' cih ciang 'kisinna', 'sinna', 'siamna sinna', 'theihna sinna' cihna hi. Vanzat khat peuhpeuh zatsiamna, ahih kei leh vanzat khat peuhpeuh zangsiam dinga kisinna cih hi. Bangzah taka tulai ciang hih kammal hong kithang mahmah hiam cih leh information technology hang ahi hi. Prof. C. Thang Za Tuan in a Ph.D. Thesis ah limtak in tulai leitung IT a kizatzia leh a thupina, a kipelh theilo vanzat ahihna a gelh hi.

Singkung phuk a tumtan in, a lai vutvang, singzawl khat vawh, a tungah singmam dang khung leuleu in 'mui leng' kibawl hi. Tua muileng tungah kituangin khe tawh lampai sangin manlang zaw, tawldamzaw hi. Van puasak leng 'gim ing, tawl ing' cih genselo a, a khoh zahzah pua thei hi. Tua pen minam khangto masate in "wheels" a muhkhiat masak dan uh leh a vanzat masa uh ahi hi. 'Wheels technology' kici thei ding hi. Suangtaak nih saituah leng puak setset a, mei am leng zaizai in singkeu tawh koih khawm leng meikuang thei a, mei muhkhiatna technology khat hong suak leuleu hi. Tua banga vanzat khat peuh tawh nuntak nuamzaw ding a kibehlap toto pen technology ah khantohna i cih ahi hi. Vanzat ah khantohna, vanzat thak leh hoihzaw behlapna, vanzat khat a hoihzaw, siamzaw a zatsiamna ahi hi.

Tulai ciang IT i cihcih zong 'information technology' cihna hi lel a, thu kizaktuah mengmeng nading vanzat cihna hi. Telephone, internet, television, etc cihte pen thu kizakna hi a, laito (post office) pan lai kikhak zangin manlang zaw ta hi. Tua manin manlang taka thu kizak theih pen a meetna tampi om a, tua gah hang mah in leitung kiuli ah omte zong i kizom dimdiam thei hi. Bangzahta in manpha a, bangzahta in meet hiam?

Technology tampi om a, a tunga i gen thukizakna (Information technology) namkhat hi a, construction technology, medical technology, nuclear technology, etc om a, pawlkhat pen state of the art technology akici zong om hi.

Nidangin mawtaw lampi tupi tawh kito a, tuhun ciang mawtaw tawh kito hi. Tua pen technology thak zatna hi a, khantohna hi; ahang mihing tha hong dawn in tawldam zaw, hatzaw, manlang zaw, gim theilo zaw hi. Suk leh sum tawh buh leh vaimim sukna pan set or machine tawh kigawisak ziau a, manlang zaw, olzaw hipah a, a su a semte tha dawn bilbel hi. Puansilh ding khau khek a siamgan tawm nasep pan machine vive tawh puan ngan, puan phan cih pen meetna tampi om a, khantohna khat ahih ban ah technology thak khat ahi hi. A mun leh a gam zui in technology kikimlo ding hi. Ahizongin technology in mihing nuntakna tampi khek hi.

Nuclear technology hangin meitha tampi kingah thei a, machine zat ding tha tampi kisam pen nuclear in pia thei mawk ahih manin van bawlna phual ah van tamzaw piangsak hi. Inn ah meivak ding zong nuclear pan kingah ahih manin meet mahmah hi - khuazing sang khuavak ah om pen nuamzaw ahih manin. Zatang leh zatui ah zong nuclear kizang ahih manin damna ding nuclear technology hong suak hi. Galvan hoihzaw bawlna dingin zong kizanga, ahi zongin galvan a nuclear technology zat pen lipkhap huai lua mahmah ahih manin mihing khempeuh in 'zaknop' salo uh hi. Nuclear technology pen mihing sihna dinga zatding hilo a, nuntakna dinga zat ding hizaw hi. Tua manin peaceful means of nuclear technology pen mikim in thapiak ding, galvan a zat ding nuclear technology peuhmah nawlkhin ding ahi hi. Si khin lehang nuclear technology kua'n zang nawn ding? Iran in nuclear technolgy sangpi nei le uh Israel gam leitung pan sumai ding, kapmai, nuaimang ding uh cih khawng kiza hi. Tua hileh nuclear technology pahtak huai isa diam? A takpi maw, kilauhsakna, intimidation bek maw, politics bek hilel maw kitheihpihlo a, ahi zongin nuclear technology zangin gam khat leh mihing pen leitang pan kivaatmai thei cih bel i theilua hi. Tua manin khantohna ding ahilo suksiatna dinga technology zat pen hoihlo, deihloh ding hi.

Tonsim leh Aizawl kikal nidangin khe tawh ni 7 kipai hi ci uh hi. Tuhun ciang mawtaw tawh nai 8 sungin kitung thei hi. Machine technology khantohna hangin a piang ahi hi. Muileng, a kipei thei vanzat siamna hangin khua khat leh khua khat kinaicik suak hi. Delhi ah inn kigamla thei lua ahih manin khe tawh vak leng nitum phialphial ding pen mawtaw tawh vak leng nai 1, nai 2 sunga kitung ziauziau lel hi. Technology ki metpih peuhmah hi. Vanleng engine hangin tuipi gal khat pan tuipi galkhat tomno sungin kitung ziauziau a, khuata khat leh khuata khat kikal khe tawh paisung sangin tomzaw hi.

Awmna leh khuh natna (TB) khawng zong tuhun ciang medical technology khantohna tawh X-ray kila ziauziau in neih leh neihloh kithei pah hi. Zudawn leh dawnlo tehna dingin breath analyzer kizanga, kampan hu sang in kithei pah ziau lel hi. Nungkal deuh in Israel Institute of Technology te in Prof. Abraham Kutchen makaihna tawh hu sang a cancer neih leh neihloh theihna ding technology khat bawlkhia uh hi. Hih technology tawh tuap, nawi, cil, gilpi cancer neih leh neihloh a kam pan hu pusuak bek pan thei ding hi kici hi. Zun tha theilo te sisan khaihsiangna dingin dialysis technology kibawl hi. Lungtang hatlo te zat ding lungphu huhna technology omta hi. Tua bangin medical technology tampi kibehlap hi.

Technology laklak pan mipi khempeuh hong uapkha pen information technology ahi hi. Tua pen IT i cihcih pen hi a, a tello in nisim nuntak bukim nawnlo hi. Na khut ah na tawi handphone leh iPhone4 na cihte zong IT gah ahi hi. Olno a na ut peuh na hopih ziauziau theihna pen IT khantohna hang ahi hi. Hopih bek hilo, a mel zong mu thei, a aw zong za thei hilai hi. Nidanga laidal khat kikhak in ni tampizawh ciang tung, a sim ciang a aw zalo, a ngah leh ngahloh na theihna dinga hong thukkik hun na ngak kul, ni leh kha zong kivei thei hi. Nungak leh tangval diakdiak bang thu kizak loh kal in lungsim tampi piang man hi. Tuhun ciang thukiza lua kisa, annek laitak maw, khuasung vak laitak maw cih nangawn laikhak hilo, IT tungtawn in kithei thei hi. Technology hanga kithuzak a nop mahmah pen khantohna namkhat hi a, tu kum zalom sunga khantohna thupi pen ciin kiciamteh liang hi. Leitung kiuli a om na ut peuh tu mahmah in na kizom thei hi.

Technology thak a pan thei peuhmah hau pah, minthang pah hi. Nung deuh in India pan unau nih Japanese - English direct translation a bawlsak thei software or technology khat bawlsak (developed) uh hi. Tua zangin English siamlo Japan mite in olno in a laigelh uh English in khekziau (convert) theita uh hi. Tua in Japan pau bek a siam Japanese tampi English Journals ah laigelh theih lawh uh hi. Tu in minthang luata ahih manin Korea in zong a technology lei a, Taiwan in zong lei in midang, Hospitals, Research Centers tampi in zong leizo uh hi. Hauh lawh bek hilo in minthang lawh uh a, midang tampi in zong lei nuam lai uh hi.

Computer hong minthanna hang zong mipi nautang zat theih dinga hong bawlkhia Bill Gates hanciamna hang hi a, ama patsa Microsoft hangin leitungbup computer a kizel suak pah cih theih hi. A tunga i gen bangin inn ah a om mawkmawk khatin technology khat pankhia (developed) hileh hauhna, khantohna, minthanna ban ah mite ading nasep thupi khat aluikhia hi mawk hi. Tua lamah mi tampi tai ngeingai uh a, tua hangin vanzat ahoih nono kingah a, a luite a man kiam pah ziahziah lel hi.

"Knowledge is power" hun ah kilut takpi ta himawk hi. Technology a khantohtoh mah bangin a hitheilo zong tawm deuhdeuh hi. High School zolo William Shakespear laigelh siam minthang suak a, college zolo Bill Gates mipil mihaupen suak a, tagah mivom Barack Obama mikang gam ah kumpi suak thei ci leng leitung pen a lampi thei leng a hitheilo omlo himawk hi. Tua lampi koi ah om hiam?


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Primitive Society

'Nam niam mite' cih ziau ding tawh kibang hi. Ahi zongin a mikang kam in koih leng kitelzaw leh a theilo ki om nawnlo ahih manin mikang kamin kong koih zaw hi. A khangto nailo minamte pen 'primitive society,' ahih kei leh 'noble savage' kici a, tua pen laigelh pawlkhat zat dan himah leh Human Rights pawlkhat ahi Survival International te in tua kammal te zat nawnloh dingin hanciam uh a, a zang nawnlo zong omta hi. Namniam kicih ding pen Human Rights saite in a deihloh uh khat ahi hi. Namniam hilo in a 'khangto laitak minam' (developing society) cih zat ding a deihzaw uh hi.

Guaktanga vak laite cihna hipah lo napi nektawm ding ganhing delh a nitum den te, singteh lohing, singgah khat peuh tawh gilvak sak, ngeina kician leh nekzondan kician a nei nailo te genna ahi hi. Gamsungah sa bengin muh masak thah masak, thah masak nek masak, a bei ciang gamvak kik, sa dang man kik, ne, gai, gamvak kik; tua bang nuntakzia pen a khangto laitakte nuntakzia ahi. A minam bup ahih kei leh a tamzaw lungsim leh ngaihsutna, tatzia, sepzia ahih leh tua bang minam sungah kikoih lai hi. Gamsa mat ding a neih loh uh ciang gamsung singgah khat peuh lo, ne, gilvahsak; singgah a kicin kei leh singteh leh gua ngek cih khawng zong - a gilvahna ding khatpeuh a ne uh hita hi. Tenna, giahna mun leh inn, khua cih bang a neih uh hang a nekzon zia uh pen muh masak nek masak hi a, khol, kem cih omlo hi. Ganhing nuntak dan tawh kigamla nailo cihna hi. Hunter-gatherer kici hi. Lokho le uh zong kumsim lokhawhna mun kisuan hi, shifting cultivation. Munkip, lokip nei nailo uh hi.

Tulai khantohna mu ban nailote zong minam khangto nailo 'nam niamte' kici thei hi. Nekzonna kicing a guikhau vawh nailo, a muh tawm tawh nungta laite hi. Lokho, kumtawp ciang anla, ne, gai, a kumkik ciang lokho leuleu, cih bang zong a khangto nuntakzia hinailo hi. Technology niamlai te zong 'nam niamte' kici thei hi. Technology cih pen 'vanzat' cihna hi lel a, vanzat gina nailo cihna hi. Sazuk ki leh singzum, suangzum peuh tawh lokho, leito, inn lam cih bang ahi laite bang 'nam niamte' lak ah kihel ding hi. Tua sanga sangzaw deuh bi leh sikkang khawng tawh inn lam laite khawng zong 'nam niamte' lakah kihel phial lai dingin ka um hi. Mite in vanzat, khawl (set, machine, automatic machine) cihte a zat lai vua mihing thatang tawh kuih ngakngak, puak keikai cihte a zanglaite pen technology niamlai cihna hi a, 'nam niamte' lakah kihel thei lai kha maithei hi.

Lamka ah lawmte khat in, "Singtang mite pen (Lamka khuasungah tenglote a cihna), meihol ippi dimin Lamka ah a lu uh tawh hong pua suk un, nitak lam ciang buhtang a puakkhop uh a lu mah uhtawh pua to kik in, tua buhtang teng a gaih uh ciang tua bang mah in hong pai kik zel uh hi," ci siam se hi. Tua pen 'minam khangto laitakte' nuntakzia na hi leltak hi.

Nekzonna kip leh kho neilo cih ciang a zon tawm den uh kul cihna hi a, nisim, kha sim, kum sim zon kul cihna hi. Kumkhat kham ding khol, kum 10 nek ding khol, khangkhat nek ding khol cih omlo cihna hi. A khangto penpen minamte kua bang minamte hiam cih a kigen theihloh hang tulai leitung nuntakna ah midang tawh kizom, midang tawh kithei, midang nuntakzia thei, ngeina kiciantak nei, nekzonzia kician tak nei cihte ahi hi. Tua bang nuntakna ciangah a kilamto zo masasa minam pen minam khangto hi in, 'nam niamte' cih pan a suakta masa cihna hi.

'Nam niamte' nuntakna ah kum tampi sung kikhelna tampi omlo hi. A pu nuntakzia pen a tupa in zong zanglai cih bangin khantohna tampi omlo hi. A khangto minam lakah bel pa leh ta hun ah zong kilamdanna om hamtang hi. Nek leh dawn ah, gamtatzia ah, duh leh deih ah, nekzondan leh biakna paipih dan ah. 'Nam niamte' in zong biakna a neilo hilo hi. Nei in amau biakna pen ciik taka zuih diamdiamna hi. Minam bup in a zuih khop hi zaw diak a, mimal deihna tawh biakna pengh-khia, peengkhia cih bang omlo hi. Zuih khat pelha gamtat hi thei peuhmah lo hi. Nam khangto ah bel mimal deihtelna kizang thei a, theihsiamna leh thuakzawhna kitamneihta cihna hi. Mihing khat leh khat zong tua cih ding, tua cih ding cih kisawl ngakngak thei nawnlo, by force or aana tawh kihihsak cih bang om thei nawnlo in mimal suahtakna kizangthei hi.

Kumsim, hun sim in minam khempeuh khantohna lampi tawn in pai damdam a, a khangto masa om in, a nungzui om a, a nunung pen zong om hi. Tua lampi tawn in a pailo mihing omlo hi. Nuntakna nei khempeuh a paikhawm ihi hi. Bangciang i tungta, koi lai ah i om, kua teng i makhelh, kua teng i delh lai cih hi bek hi. I tunna ciang i theih leh hoih a, i tunna ciang i theih kei leh zong makhelh nei hang cih thei leng hoih hi. A nunung pen i hih khak ding uthuailo a, a masa pen ihih ding uthuai penpen hi. A masa penpen ihih kei leh zong amau khetul suikha ciang beek in pai leng hoih ding hi. Tua bang lampi kitawn hi cih i theih ciang a masa pen ah pai utna hong lian mahmah ding hi.

Nang koi ah na om a, na minam koi ah a om a, na minam mainawt dingin na makaih hiam, a nunung dingin na kiziakai sak kha hiam. Amakai na hia a nungkai?


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Sunday, August 15, 2010

A 5-veina Double Century Ngah

Maradona - Argentina coach pan kitawpsak. Liverpool in europa league qualifying match masa pen ah gualzo. German grand prix ah Ferrari in gualzo. Pakistan vanleng kia ah mi 152 si. BP Oil makaipi kikhek. Obama real tv show ah lut vat, mipi'n lamdangsa. "Kei a nihna hi keng," Massa in ci. Mexico ah drug lord te in zong suicide bomb zangta uh. Afghan gal thu tul kua val kipholak, Obama heh. Khmer Rouge makai Tual Sleng thongcingpa kum 35 thongkia ding, Paris Hilton Malaysia mihau khat tawh kingai uh hiam...

Sachin Tendulkar, India mi leitunga Cricket kimawl siam penpen laka kigenpa in a 5-veina dingin double century ngah hi. Double century ngah lak ah a mah a 3-na hipah a, a dangte Brian Lara, 9-vei; leh Sir Donald Bradman 12-vei ahi uh hi. Amaute ngahzah a ngah ding lametna bel omlo a, ahi zongin India mi ama ngahzah a ngah om nailo hi. Amah in Test Matches ah runs 13,500 ngahta a, leitungah a tam ngah pen hilai hi. Double century a ngah tamloh hangin a runs ngahzah ah a dangte in pha lo leuleu hi.

Cricket kimawl dan pen baseball tawh kibang pian a, khat in lawn, khat in sat cih hi. Ciangkang kiphut thum te bawhlung tawh deng uh a, a denkhak leh a satpa si a, a sat khak leh a bawhlung a ciangkang omna mun hong tunkik mateng ciangphut kikal ah tai thei uh hi. Tua a tai man zahzah uh runs kici a, tua bang tam tai man ding kidem uh hi. A sat siamte in huang pua lamah a sat leh tai kullo in runs 4 hi pah a, leizul lo a huihlak ah lengin huangpua a tun leh runs 6 hi. Huangpua tunglo a runs a tai man zah uh tawh kibehlap toto a, Overs 50 sungin a tangpi runs 250 kiim ngah uh hi.

A sat siam a om mah bangin a lawnsiam zong om a, bowler kici hi. Nunga i gen Muralitharan pen a lawnsiam hi a, tuni a i gen Sachin pen a satsiam hi. Team khat ah a sat siam 6 leh a lawnsiam 5 bang om hamtang a, kihelh uh hi. A lawn masate in sat nunung uh a, a sat masate in lawn nunung uh hi. Nai tampi sung kimawl uh, a tamzaw ni khat thapai uh ahih manin mi a tamzaw in en manlo a, India in bel One Day (nikhat kimawl) bek lo Test Matches (Ni 5 sung kimawl) zong en man ciat lel uh hi! India ah hun tam kingah deuh hileh kilawm hi.

Cricket a muhnop dan a theikha photte in kimawlna dangte bei baih sa lua uh a, cimphawng sa mello dan uh hi. Theihloh zong lah hun tampi meetna hi in, sup huai lualo zel hi. Bangbang ahi zongin kimawlna leitungbup zel khat pen theih dinga kilawm cihna pong tawh a satsiampa 'little master' a kici Sachin Tendulkar lungdampihna in kong gelh ahi hi.

Congrats Sachin!


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Torres is not to rest

WC ah goal khumlo hi mahleh khawlsawm tuanlo a, a club lui Liverpool mah ah ciahkik in "You Will Never Walk Alone" lasakna mah tawh bawhlung suih kipat kik zel sawm hi. Chelsea in million 60 val piak dingin a zol hangin nungak Khaini tawh zol sangin haksa zaw a, ngahzolo uh hi. Man City in zol leuleu a Ui gilvah zol mahmah bangin a lehlam ah tai veve hi. Club hau te in zong zol zolo cilo in big four ah zong a lut pha nailo khat in zol kik a, a boss ngah ding cih a ngaihsut ciang ut dekdek a, ahi zongin 'a lianpen' hi zong a phattuamna bang om dinghiam ciin a lungsim khel kik in a tutphah lui mahah tukik dingin Slave Trade phualpi lui khat ahi Liverpool mah zuan kik hi. Hih Sila lei leh sila zuakna phualpi lui club pen EPL ah bawhlung tawh gualzawhna Trophy a ngah tam mahmah club hi bilbel a, a fans te zong hanciam, a suite zong hanciam, a khuapi bup in a pangkhwm uh hiphial hi. EPL ciangciangah bel amau fans zaha nopci omlo hi. Man Utd in naih pen a, sum hauhzawk man bek hi napi, ki mudah tinten uh a, "ui leh kel" a cihte pawl uh hi in, kiho cih thadah bawhlung suih ding ciang khut kilet ding zong a ut mello, amau club mi peuhmah a kileisak tuahlo club hi leuleu uh hi. Tuate in EPL muhnop sak a, bawhlung siam tam neih ding kidem semsem uh hi. Tuhun ciangin Man Utd in demzo pianpianta a, LFC in demlah pianpianta hi.

Tua kawmkal ah Torres in LFC nusia leh LFC adingin siatna kibehlap ding ahih manin pawi mahmah ding kimlai nusia lo a hong kilehkik ciangin LFC in Man Utd a demkik na ding ah striker hoih khat khahsuahlo uh a, lametna lian semsem hi. Captain Gerard in zong nusialo dinga, Torres in zong nusialo ding; a nusia sa Aurelio zong kilehkik a, lei kik uh a, Manager thak Roy Hodgson nuai ah sangpi tung dingin kilamen uh hi - Man Utd leh Chelsea leh Arsenal te tungah Champions ngahsawm uh hi.

A champions zo tam uh maw? En leng maw. August 14 ciang Arsenal tawh Emirates Stadium ah kinuai pah malam ding uh hi. Tua ni in 'Torres is to rest.' A khe liam a, damsiang nailo ahih manin sui thei nailo ding hi. WC bei a, EPL lah kipan nailo ahih manin cimhuai a, cimphawng kong at pak hi. Let us not rest to rest.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Dahpa Khuang Minute Khat Nei Hileng!

Zomi khempeuh America ka tungsak ding hi! Boss lungsim, ahih kei leh dictatorial lungsim, autocracy lungsim khempeuh ka phiatmai ding a, ki itna, kilemna, pankhawmna, khat leh khat kihuhtuahnopna, unau sanggam banga nuntakkhawm diamdiamna cihte ka omsak ding hi. Biakna pawlpi khempeuh a up, a muan uh a kibat nak leh kuamah a kimudah thei omlo hi cih lungsim ka neisak ding hi. Zomi Zogam cihcih kullo dingin leitung khempeuh Zogam ka suaksak dinga Zomi lungsim hoih pupa hong nusiatte ka pholh kik dinga, Zomi khempeuh lungsim ah ka guan kik ding hi. Kim leh pam pan i tawk tawm lungsim sia leh kihazatna kihuatna angsungtheihna cihte khempeuh Pupa neihsa Zomi lungsim tawh ka kheksak dinga, Christian suahma pek pan i neih gamtatphate ka tuallengsak kik ding hi. A sia a pha theihcianna leh a dik a diklo theihtelna lungsimte ka guankik dinga, a hoih a pha a gamtatnate bek zat dingin ka tuallengsak ding hi. Satan peuhmah lungama a om nadingin a sia peuhmah leitung pan ka hawlmang dinga, vantungmi peuhmah zualtaka a gamtat nadingin leitung ka nuamsak ding hi. Environmental problems khempeuh ka beisak dinga, tuzawh kum 300 cianga leitung lumlua ding zong ka kipelhsak ding hi. USA te hauhluatna leh leitung uk den a sawmna uh ka maatsak dinga, a kikim in leitung hauhna, pilna, siamna, thuneihna, nasepna te ka uangsak semsem ding hi. A pilzaw a siamzaw omsak lo in mi khempeuh a kikim in ka omsak dinga, nasep gim kullo in Eden Huan bangin mi khempeuh in leitung hoihna leh asungah a piang tawh nuamtakin khua-ul kailo in anne ding uh hi. Vaksuk vaktohna ding vanleng mawtaw kisamlo in utna peuh tun ziauziau theihna akkha kinei dinga, tua akkha zalin kileng ziauziau ding hi. Leitung kimvial in i leng zongin kigimlo dingin ka bawl dinga, tui duh dangtak gilkial hun ciang a damna ding ngah theih ziauziauna ding ciangkang khat ciat ka tawisak ding hi. Natna gimna cih peuhmah leitung ah omlo dinga, lungkham sinkham cih peuhmah omlo ding hi. Lunglen, lungzuan, khuangaih omlo dinga, dahna kahna khitui te ka nulsak ding hi. A kingekbawllua naupang bangin leitung mi khempeuh ka bawl dinga, ahi zongin pil gamtat tek in picing gamtat tek ding uh hi. Ka ngaihsut pak khit theihloh, ka mangngilh a om khak leh ka phawk cianga ka bawlkik pak theihna dingin Dahpa Khuang minute khat dang neih theihna ka behlap zel ding hi. Ka mangngilh khak a om hia?


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Tuiphumpa Johan guh kimu

Tuiphumpa Johan guh keu pawlkhat - a ha, a kha guh, a khut guh cihte Bulgaria leitaw lam Tuipivom gei tuikulh "Sveti Ivan Island" kici mun ah kimu hi. Hih pen a manpha mahmah vanlui kimu hi ciin kigen hi. BBC News ah hih bangin kigelh hi: Bone fragments of St John the Baptist appear to have been found on Sveti Ivan Island near Bulgaria's southern Black Sea. http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-10849211

Thu kicingzaw hong suaksak zel ding uh hi cih lamen ni.

PS: A han a kimuhna video: http://www.youtube.com/watch?v=boMX7Lcn3nU

Hau Za Cin
Phuitong Liim

Bawhlung siampen India hong zin

FIFA WC 2010 laia bawhlung siampen Diego Forlan Kolkatta (a mikang min Culcutta) India ah hong zin a, Bawhlung siam zonna (talent hunt) ah kihel ding hi. Amah pen WC nihvei a champions ngei Uruguay mi hi a, tu kum WC ah goal 5 khum in Best Player pahtawina Golden Ball kipia hi. A kimawlna Athletico Madrid pan hong pai bek hilo in ama gam pan hong deihsak manin India ah hong zin vangvang ahi hi. Khangno bawhlung sui nuam, a siam, talent nei a om leh pattah dingin deih uh a, tuzawh kum bangzah hiam ciang India mi zong bawhlung sui a om ding lamen, deih uh hi. Sum, sum, sum,.... India mihing tam hiven.

Kolkatta hong tun ciangin Mother Teresa Missionary of Charity mun vehpah hi. "Tu kum ka khul hoih pen Germany tawh kisuih laia ka khum pen hi," ci hi. Ahi zongin Germany in a thumna ngah a, amau a 4-na ngah uh hi.

2008 kumin Bayern Munich te Kolkatta ah kimawl uh a, leitung club lian India leitang ah a kimawl masa pen ahi uh hi.

Tuma in bawhlung siam minthang Lothar Matthaus, Karl-Heinz Rummenigge, Diego Maradona, Branco, Romario, Oliver Kahn, Gerd Muller, Mark van Bommel leh Ze Roberto te in Kolkatta hong hawh ngei zo uh hi.

Gracias.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Vaak banghang vom hiam?

Kisam hiven. Vom kei leh amah 'mel' (color) neilo ding hi. Tangthu ah - vaak in mi zemzem in a tawpna ah amah a kizemna ding om nawnlo in belmang kinuh, tua manin vaak tuni tan vom suak hi - kici hi. 'Tangthu' himawk ahih cianga a pian laitaka mute in a gen uh a kigen toto, a kimangsaklo thu hi dinga, tua manin zong maan lel ding hi. Maanlo hi cihna ding proof om tuanlo a, maan hi cihna ding proof zong om tuanlo hi. Mihing te Zawng pan piang hi a ci pawl om a, mihing te Pasian bawl hi cih Christian te in i um hi. Mihing pilna themcik tawh bel kisutkhia zolo hi. Up ding hilel a, theihzawh ding hilo hi. Vaak banghang vom a, vasa dangte bang hang gial uh hiam? Kisam hilel hi. A tua dinga a kibawl, piansak laia kipiangsak hilel a, ei buaipih ding omlo hi. Banghang vaphual lu guh vive tawh kidim? Kisam hilel hi. A tua banga a om ciang vaphual ahihna kilanga, mul khawng po thilthel leh vaphual ahihna om lo ding hi. Vamul khawng suak lel ding hi. Ahih kei leh min pia masa khat peuh min piak tawh kiciamteh lel ding hi.

Akpi in banghang nawi neilo hiam? Kicinglo hiven. Tangthu ah akpi in nawi hawmhawm a, a tawpna ah ama ading zong hawmkhin in kicing nawnlo a, tua manin akpi in nawi neilo hi kici hi. Tuni dong akpi nawi nei om nailo hi. Ak khawi khempeuh in thei ding hi. Akno a keuh ciang a keuh ni mah in leilak phiat in an zong pah uh a, vokno suak, bawngno suak bangin a pi nawi teplo, a pi nawi tawh kivak phot cih omlo hi. Amau nek ding a pi in zong haizan sak tuanlo a, phiatkhiat sak bek hi. A muh bangbang uh a neu a lian tu pah leihleih uh a, an kizontawm pah lel uh hi. Mu in hong vil leh bel akpi in a kha nuai ah sel in liah cip a, kimusak lo hi. Aknote in zong lauhhuai om cih thei leh (a kihilh khol mah ahi diam) a pi khanuai zuan damdam uh a, a pi khazak nuai ah kibu tek uh hi.

Thankik in no a neih ciang bang hangin kem in khoilo hiam? Kisam hiven. Akpi in nawi a neihloh hangin a note ann zonpih a, a let dong kikholhpih buang hi. Thankik leuleu in bel a tui khit ciang a tuite gul in ne maw, ahih kei leh keuh maw cih zong theilo hi. Vakmangsan lel hi. A tui lei lak ah phum in vakmang san a, a tuina mun zong phawk nawnlo. A no keuh maw keuh lo cih zong phawk nawn se lo hi. A note in a nu leh pa thei in na um hia? A DNA test le uh bel thei kha ve. Thankik te in DNA test a hih ding uh mihing ngaihsut pak in bel gamla lai leh kilawm mate? A nu leh pa a theih uh kisam khollo hi inteh. Tua ahih leh a mangthang, a vakthap a hi diam? Hi tuanlo sam. A nu, a pa khawng mah tawh tano a neih khop kik na mel uh zong i thei a hia! Sisan kinai hileh tate ginalo thei cih khawng a ngaihsun tam uh? Uphuai khol sih mate? Ka nu ka pa kua ahi tam ciin a lungngai ngei tam uh? Theih utna lungsim khawng a nei tei tam uh? Nei lo maithei, nei maithei. A neih uh hang a theihna ding uh ollo kha ding. I panpih thei diam? I panpih man diam? I panpih a phatuam diam?

Ngasa a tui ciang a tui keuh dong cingin kem in a khoi tam uh? A no keuh leh e? A no a khoi toto diam? Tuipi lianpi sungah ka no tua hi ei, ka pi tua hi ei, ka pa tua hi ei.... ka sanggamte tua teng hi ei ciin a kankan tam uh? Theihpih khol khang mate? Theihpih leng a phatuam diam? Theihpih in a note uh ciamtehsak in, a let uh ciang 'hih na pi, hih na pa, hih na na nu' ciin hilh kik leng e. Phatuam tam? Bang meetna a om tam? Theihloh pen a meetna a om diam leh? A kitheihloh uh pen a nuamzaw diam? A hoihzaw dinga a bawlpa bawl ahi tam? Ahih kei leh a thei banlo ding zaha 'hai' a kibawl ahi uh tam? Ngaihsutna neilo ding, thu ciamteh theilo dinga kibawl ahi tam? Ahi kei leh ngaihsutna nei, kithei tek uh, innkuan, beh leh phung, u leh nau mah tawh kithei a nungta mah uh ahi tam? A nuntakzia uh en theihpihlo zaw i hi tam?

Mihing ten i u i nau, sanggam u leh nau i kitheih pen a phattuamna bang ahia? A phattuamlohna a om diam? Kitheilo hizaw leng a hoihzaw tam? A kitheisa in i khankhiat sangin a kitheilo in kikhangkhia leh a nuamzaw tam? Ganhingte bangin eima nuntakna ding ciat ngaihsun in zongin sem leng a nuamzaw tam? Kipawl, kizom, kikhawl in i om pen nekzonna namkhat mah hilel hiam? Kitheih kinaih pen nuntakna neite omzia ding mah ahi tam? A tuabang tawh buai selo te nuntakna leh a tua bang tawh buaite nuntakna a kibang veve hiam? Mawtaw, vanleng, meileng, khawng i bawl pen a kisam takpi mah hi ding hiam? Machine, weapon, tools, engine, khawng a kibawl pen a kul mana kibawl hiding maw, a ommawh khat khut ommawh mana kibawl hiding maw? Guahzuk hun, nisat hun ding i theihkholh khawng a metna om takpi mah hiam? Puansilh nikten khawng i lim zat mahmah pen a tua dinga piang mah hi ding i hiam?

Vaak pen a kang hong suak khin leh vaak mah a hilai veve diam? Zawhngeu pen nidangin a gial philhphelh hi a, tu hun ciang, a vom, a kang, a san, a mel tuamtuam hong omta hi. Zawhngeu mah hiveve lai hi. Mi eitungah gilo mahmah dingin ei zong mi tungah dik tuan kei leng a kibang mah hilel lo diam. Zawhngeu a kang sitset hang zawhngeu mah hilai veve hi. Vaak a kang hang vaak mah hi lai veve a, sahang a kang hangin sahang mah hilai veve hi. Akpi nawi ngau liahluah in kai dangdang leh bel nuihsuak huai ngel ve.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Ka tuahkhak thu

Ka zinna khat ah misi om hi. A site pen Zomi hi. A site khua pen Zomi tampi tenna khua hi. A innkim, a inn kiang, a vengsung, a khuasung buppi Zomi vive cih theih hi. Inn 500 nuai hi peuhmahlo ding hi. Mihing a omlo hi hetlo hi. Si gal ding a omlo hi hetlo dingin ka um hi. Ahi zongin kuamah in misi innkuan te tutpih lo se hi. Misi neite a mau innkuan teng na tu lingleng uh hi. Ka muh ciang ka cimul tho zangzanga, ka lungsim tawng ah nuam kasa het kei hi. Ahi zongin ka sigalte kiangah ka lungsim noploh lam ka gen kei hi. Ko khua lamah tua bang hilo a hih man hikha inteh. Lusei gam ah tua bang kiciinglo ahih man hi kha ding hi. Zomi khua ah Zomi si in Zomi a gal ding omlo, si nei te innkuan bek 'khuadakdak kawm in tu' ka muh ciang nop kasa kei hi. A khua veng min lian ka thei kei hi. Tutan in ka ngaihsut khak ciang tuate innkuan ka khawngaih mahmah hi. Amau beka a pa uh si, lupna tungah kisial, a tuteng leh a zi, leh atate bek in ompih cih pen MULKIMHUAI kasa lua hi. Amau a hehpih khatbeek omlo ahi tam. Amau hehpih ding utlo uh ahi tam? Amau sih a veng apam in theilo ahi tam? Theihloh in bel om in ka um kei hi. Ahi zongin kua mah in misi delhlo hi. Kua mah in lusun te hehnem lo uh hi. Zomi ngeina mah ahi tam? Kei theih ngeina pen midang nam dang te ngeina ahi tam? Ka luvai mahmah hi. Haksatna sihna a tuak om in, Ciimnuai ah a khuapih, Geltui ah a khuapih, China gam pan a peempih... kuamah in delhlo, tutpihlo cih pen LAMDANG kasa hi. Lamdang!

Lamdang lua aw, lamdang lua sang.... cih la sang zong lamdangzaw phial tam maw. Christian kici in kikhop khawng zong hahkat tuak uh hi. A inn gei zek vuah zong biakinn nih leh thum om kawikawi hi. Tua biakinn ah kikhawmte christian hilo ahi tam? Amau 'nungzuih' (tapeihdaw) pen Jesu hilo in a tuampi khat a hi tam! Jesu nungzui kici te gamtatzia ding kigen te bangin gamtalo uh ahih ciang ka cihna. Dahte dahpih, kapte kahpih, nuite nuihpih... ahih kei leh tuate khempeuh 'suakta zo', misiangtho hizo ahizaw tam? Ka theihloh tam tei ei... lah thei nuam si, theihna ding lah omlo lai... hai khat khawng ka dawn behlap mai diam.

Ahih kei leh tua khuate ciin dan tua bang ahi zaw tam? Tua zong a theilo hilai zen ing. Tua khua te zuih dan tua bang a hih leh zong lamdang a sa hive ve ing. Jesu thei nailo lawki hilai ahih leh zong tua bang bel Zomi te lawki hun lai in zong tua bang hilo ciin kigen veh aw... Zomi te 'bang suak' ta i hiam cih hong ngaihsunsak hi. Mopawi om leh bel kilim uap mahmah uh cih hong kigen. A nuam bek kiuap, a haksa ah kitaisan Zomi hita i hiam??????????????????? Hibang angsung theihna, dawilokna koi pan hong pai, kua hong piak, kuate hong influence hiam? I biakna Christianity hong puak ahih khak leh khel kik ngam ni. Lawki suak kik zaw ni. I pu i pa Zomi te nopni dahni ah na ki uap uh kici hi; khangthak Zomi bang suakta??????????????????? Unlimited questions...

Theihnop lah tam, seihloh lah tam, buaisaak... bang hanga tua khua ah si kigal lo uh hiam... Zomi khua hi si, tua mahmah lamdang sa pen ing... ever!


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Ciangkang

Ciangkang i cih ciangin ciangkang hipah lel hi. Ciang i cih ciangin ciang hi a, molhtum i cih ciangin molhtum, singkhuah i cih ciangin singkhuah hipah lel hi. Hong kipatna uh kibanga singkung pan hi. Singkung pen a kungpi khat po a, a hiang tuamtuam a nei hi. A hiang zau in a kung lian a, a sangna lam a khangtoto hi. A khantoh tawh kituak in a hiang pawlkhat keu in leilak ah kia a, pawlkhat a kungtungah keu in Vakhu te in bu dingin a tom hi. A keu pawlkhat leilak ah muat a leitang hoihsak in, pateh posak in, lungno khangsak a, leitang nomsak in ganhing pawlkhat annek ding a piangsak hi. Singkung pan a hiang keu lian deuhte lei ah kia pah lo in a singkung tungah muat a, a muat tungah patang, pasi, pasia po in nuntakna nei pawlkhat in tua te ann in na zang leuleu a, mawk manthan tuanlo hi. Singkung zong hei tawh phuk in ek kham leng singkhuah suak a, mei tawh kihal in thuk tungah kituah a, ann huanna leh meilum awi dingin kizang thei hi. Pelemlo a singkhuah a kizat theihna dingin gamsungah singkung tampi neih kisam a, singkung khat kiphuk leh a dang khat suan kik pah ding ahoihpen hi. Singkhuah a kikhul khit ciangin meiam suak a, meiam a mit kik ciangin meivam suaka, meivam a kipaih ciangin a tukna munmun ah lei alsak ahih manin khaici tuh leng khanghoih mahmah hi.

Ciangkang cih ciangin ciang kang hilo a, ciangkang hizaw hi. Ciangkang pen mi satna ding khawng, naupang thumanglote taw zepna ding khawng, singkhuah a kineih zawhlohna mun ah singkhul ding khawngin kipua thei a, val khong hetlo hi. Ciang cih leuleu ciangin sanginn ah sangsia te in naupang satna dinga a kep uh ciang hipah a, thumang ding kihilhna namkhat hipah hi. Galkap sungah thumanglote satna in kizanga, palik sungah mi gilote thudot kawma satna dingin kizang hi. Lai Siangtho ah tate hilhna dingin zat ding ci bilbel hi.

Ciingduai i cihciangin ciang a zat ding ciing pan kibawl ciangkang genna hi a, ciing ahih manin duai diak a, tua manin ciingduai kici hi. Ciingduai pen a zatna dang zong om a, tutphah bawlna ding, nangphan ding, sengphan ding, lawh leh ciang (van koihna lawhciang) dingin zong kizang hi. Lawhpi dingin zong kizanga, lawhpi kho thekna ding leh lawhpi gawng zialna dingin zong kizang hi.

Nahseng phan ciang a kilhna dingin ciangkang kizanga, gamsungah ek thak ciang zong ek siakna dingin kizang thei hi. Lampi ah niin om leh a phiatna dingin ciangkang mah kiman pak thei a, lamgei ah gul mu leng a satlupna dingin zong ciangkang mah kiman pak thei hi. Vakhu in bu a bawl ciang ciangkang vive zang se a, koi lai pan engineering sin uh hiam kitheilo, keibang a theilo hi ing. Noah Tembaw ah zong ciangkang leh nahteh keu hong puak masa se uh hi. Ciangkang pen gamsung vak ciang sik kha leng ging guapguap a, gamsa lauhhuai sahang, ngal, vompi cihte tawh kituah ding ciang tua gingte za le uh lau in tai uh hi. Sakhi pang leng suaklu gah ne ding sakhi hong suak ciaiciai a, na tuanna kunga singhiang keu ciangkang khat kuaitan dih... sakhi in za nuam mello hi, taw deel liangin gamsung lam ah hong taisan ding hi. Not good. Sakhi mat nop leh ciangkang tansaklo ding, kuaitan lo ding. Nuntakna nei peuhmah ciangkang lak lecin hong taisan ding hi. Hong naih utlo ding hi. Zuallo ding hi. Bawngpi lei thak inla, ciangkang tawh inn na tun ciang a taw zep gawp cih, zual baih tuam khollo ding hi. Uino lei inla, inn tun ciang ciangkang tawh a taw zep dihve, nop sa khollo ding hi ei.

Sangkah laiin sanginn sungah ka ommawh ngei kei hi. Thumang pen ka hi tawntung hi. Good boy. Ka lawmte a ommawh mahmah khat om a, sangsiapa in ciangkang tawh sat den hi. Tuni dong ciangkang mah tawh nasem hi. Lokho a, lovat in ciangkang hem in nitum hi. Khatvei a lo kuanna ah ciangkang in a mit su kha a, a mit san lela in biakinn ah hong kikhawm hi. Ciangkang palkha leng zong lei theh gawp thei a, mit sungah lei tusak in mitsip sak thei hi. Gamsungah khatvei zawngno mat sawm ka delh leh ciangkang tamlua ahih manin kipal tuk gawp in ka delhpha kei hi. Ka makaipa un, "Ciangkang in na khe khawng uh hong sun thei lai hi," ci lai hi. Singbul khawng palkha a, singzum khawng sikkha a ka tukgawp ding uh a lauh thu a genna hi kawm hi.

Forest Department kici kumpi singsuan pawl leh gamsung nosuaksak ding, singkung lopa kem ding a ci te pawl in zong ciangkang pen singno a suan uh ciang a ciamtehna dingin na zang uh hi. Singno suanna mun ah ciangkang khat phut pah lian uh a, kisik khalo pah, kipelh pah hi. Ciangkang phut lo uh hi leh kituankha, kisikkha dinga, tua singno si ding, sia ding hi. Tua manin ciangkang omlo hileh singno tampi nungtalo dinga, singkung tampi po lo ding hi. Apple kung suan ciang ciangkang tawh kilen a, ciangkang tungah khau tawh kikhih a, a tangpo nading, a soihloh nading ahi hi. Grapes a kisuan ciang zong a kung hong poto pen ciangkang tawh na dawl pah in a zamna ding lamlam ah kizawi pah a, ciangkang phut in kizawi to hi. Tua hikei leh a utna lam peuh ah puk in zam gawp a, leilak ah Lenggah (Grapes) gah pha nuam lua lo hi. Ciangkang tawh zawi in leilak pan lamto leng bel a gah limci nuam diak se hi.

Forest Department te mah in khaici a pawi uh ciang a kepna ciin Nursery phual ah ciangkang phut zeizai uh hi. Sekkhum leh Lingmaw, Taksing leh Pine seedlings, Dolsing leh Teak, etc a tuamtuam te a pona mun ciangkang tawh ciamteh zeizai uh hi. A tung pan tuipuan hiam, puan hiam, thopuan dana kiphan a vang singseng tawh hiam khuh in vasa in a nekloh nang cih bangin na dal, um uh hi. A kiu tengah ciangkang phut in a tungah puan tawh a khuh uh ciang nisa lua ding lak pan khaino dal in, keugaw saklo a, singlim, dailim, limliap ah noptak in nosuak in, hing dipdep in khangkhia uh hi. Nisa thuakzo ta ding, vasa zusa in ne zo nawnlo ding acih uh ciang kibotkhia a, amah beka a po theihna ding mun ah kisuan in tua mun ah zong lopa in a dep gawp leh zong akithei thei ding ciin ciangkang mah tawh kiciamteh hi. Gambu lopa lak ah zong ciangkang ciamtehna kimu peuh leh singkung, singno kisuan kimu thei a, a mun vatsiang in singkung kihah thei a, nek ding apple, grapes, lingmaw, suaklu, sahawk, hai, kawlkai, zokai (sorry tua bang theigah min om kei ei) kingah hi. Ciangkang tawh i ciamteh hang ui, ak, kel, vatawt, lawi, vok te in 'hih pen a kiciamteh nek theih hi' cih thei tuanlo uh a, a duh lam uh a hih leh nemawhlo, a duhlo lamuh a hih leh 'mihing suan hi' cih lungsim tawh susia tuanlo uh hi. A suan mihingte adingin bel ciamtehna bucing hi a, tua om kei leh a siasak kha ding, a kimangthangsak kha ding ahi hi.

Tua ahih manin i gensa tampi leh i gen khit zawhloh ciangkang thu tawh a manphatna a kiam nailo 'ciangkang' ahi hi. I biak Pasian nangawn in ciangkang thu na gen ahih manin ciangkang thu limtak hoihtak ciantak in theih ding akisam ahi hi. Nupi te'n sing a puak uh ciang ciangkang namkhat a hi 'singkang' pen a puakkhak uh ciang 'nu ei, vakhu khasia ngello ding maw' ciin kiciamnuih uh hi; vakhu bu pen ciangkang vive tawh kibawl ahih manin a bu bawlna ding teng sing in na puaksak ciang vakhu khasia ding hi a ci nuam uh ahi hi. Vakhu leh ciangkang, ciangkang leh vakhu, ciangkang leh singkang...


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Puanak

Silh kei leng guaktang hipah hi. 'Puan' cih ciang a 'puan' pen hi a, 'ak' cih ciang 'silh' cihna hi leh kilawmtak hi. Ahi zongin 'ak' cilo in 'silh' i ci hi. Puansilh cih ding hizaw leh kilawma, puanak i ci hi. A koizaw dikzaw cih ka thei kei a, a maanzaw cih zong om tuan in ka um kei hi. Guaktanga i om ding kiselna hilel a, a min ah buaipih ding thupi lua omlo hi. Silh loh khak ding, guaktanga om khak ding pen dahhuai a, guaktang zumhuai hi cih a kitheih pan kipan guaktanga om loh manin pupa te in zong 'lungdam' na ko tangtang uh hi. Silh khin leng lah guaktanga om ding kidah a, silh ngei kei leng zong kingeina seh mai leh kilawm hi. Naungek piang tungte kei muhna ciangah zong hunkhat laiin puansilh bek uh a, pheituam teng ngeilo uh hi. Tua pen kum 30 pha nailo hi. Tuhun ciang lah naungek piangtung nangawn pheituam sungten tengta hi. A khe in lei sik nawnlo a, a pian pan puan tawh kituam in a nel, a siangtho, a limci ahoih tawh kizem sitsetta hi. Puansilh theih hi cih a kitheih ma in kuamah in nawngkai salo lel leh kilawm hi. Tuhun TV khawng i et khak ciang gam pawlkhat ah minam pawlkhat puansilh nailo in guaktanga vak bembem lel i mu thei hi. Nupi te bang a awm uh kising liahliah lel a, nopmawh sa sese lo uh hi. Pasal te bel a kivei dangdang thei ding dalna in um lawng peuh tawh tuam in thuncip uh a, a kawng vuah gakcip uh hi. A kiselna uh sang a noplo ding dalna hizaw leh kilawm hi. Amau leh amah a om uh ciang phamawh sa sese lo uh a, 'guaktang ahih uh zong kitheilo' lel uh hi.

Puansilh kisam hi cih a mukhia masasa in puansilh thupisak a, puansilh tangtang uh hi. A silh bek hilo a nop ding, a etlawm ding, a siangtho ding, a zat tangzang ding, a kep ol ding hanciam phapha uh hi. A sangpen tungta cih om theilo a, a dang behlap zel uh hi. Fashion ci dep uh a, a mel a pong tuamtuam bawl vial uh hi. A tua bang bawlsiamte hoh sum tampipi tawh kicial in a sillh masa hiding khawng kidem uh hi. A khatna ngah cih a om loh hang numeite bang a mel thak khat mu le-uh ki-eng pah in kideihgawh pah malam uh hi. A neih loh khak ding uh dah in hanciam uh a, a neih uh ciang a thak dang mah lunggulh kik uh hi. Mihing ngeina i ci diam a lamdang veve khat bel himawk hi. Vasa te, gamsa te in silh puan nei tuanselo in a bawlpa bawl bangbangin nungta lel uh a, mihing te pen 'pilna lungtang' 'sia leh pha theihna lungtang' hong kiguan ahih man hiam a tuamtuam kibawltawmtawm den hi. Mihing khat in a neih pen a dang khat tawh kheksak, a dangkhat tawh laihsak cih pen ngeina in kinei hi.

Minam khangto masasa in puan thupi sak uh a, a silhcia uh a size kidang den hi. A lian mahmah a silh nuam om a, a neu mahmah a silh nuam om hi. Silh maw silhlo cih kitel mello a deih zong om a, ngaihsutna kibanglo tek hi. Khuk ciang a pha a deih om a, khemong ciang a pha a deih om hi. Khemong dawksaklo dingin gil leh lai teng dawk leh a ci pawl om a, gil leh lai dawklo dingin pheizum ciangciang a dawk zong phamawh salo om leuleu hi. Pawlkhat leuleu lah a sungten sang tomzaw phial hilo maw cih ding khop a siing silh nuam seisai lai uh hi. Numei diakdiak pen pasalte etnop ding hanciam peuhmah uh ahih cianga amau lunggulh bang silhpah lian uh a, a awm a niam pian, kigak pian, a pheipi bul ciang kidawk cih khawng silh le uh phamawh sa khollo uh hi. Thang Ho pi in mu leh bel 'guaktang bang uteh' ci kha ngel ve. Amau deihdan a silh thei pawl a om laitak in ama deihdan nangawn a silh theilo, a kikhamcip pawl om leuleu a, a mel cihloh a khuhcip pawl zong om kik zel hi. A mel nangawn a khuhcip omlai a, mu nuam leng nik lah hisamlo in lemlem kul ding hihtuak. Buaihuai tuak peuhmah.

Banghang mihingin hizaha puan kithupisak hiding hiam cih ka ngaihsut ciang eima lungsim puakzia tek a lakkhia hilel leng kilawm kasa hi. Pawlkhat in a kang hoihsa, pawlkhat in a vom hoihsa, pawlkhat in pak tuang hoihsa, pawlkhat in ganhing tuang hoihsa, pawlkhat in a gial bilbial, a san hilhial cih bangin a nam tuamtuam om hi. Eima lungsim phasak bang ciat kisillh hilel hi. Pawlkhat leuleu lah amau deih silh theilo hi. Nasepna te puansilh nam bek silh thei uh hi. Galkap ahih leh galkapte silh nam te bek silh uh hi. Sangnaupang ahih uh leh sangnaupang silh namte bek silh. Company nasem ahih uh leh amau company te kizepna bangin kizep kul hi. Amau deihtelna kizang theilo a, a mau deih bang tuamtat theilo uh hi.

Eden Huan ah theiteh kikhui bek puan in nei uh a, tuhun ciang savun nangawn mihing puansilh in kineita hi. Sik nangawn puansilh dingin kibawl a, buangnai nangawn tawh kizemta hi hang. Patpuan leh nai puan tawh kibawlte mah thangpen lai a, a khekzo pak ding om nai tuanlo hi. Khualum leh khuavot ah puansilh kibanglo a, khuazan leh sun hun a silh zong kibanglo hi. Inn sung leh lupna tungah puansilh zong kibang nawnlo a, vakna leh biak kikhopna phual ah puansilh zong kibang nawnlo hi. Naupang puan leh picing puan cih nangawn a tuamin om a, a pumpi golna kibang mahleh a kum ham, a kum moi a puansilh kibang nawnlo hi. Khuasung pawlsung ah ama min leh za tawh a puansilh kibanglo a, pastor leh sumbawlte puansilh kidang hi. Khua khat leh khua khat puansilh deihdan zong kibanglo a, nisim nekzong leh nisim lokho te puansilh zong kibanglo hi. Nungak hel ding ciang puansilh leh nasep ding ciang puansilh kibanglo a, lengla do ding ciang puansilh leh thacial kuan ding ciang puansilh zong kibanglo hi. Kibanglo cih ciang kidang cihna hi. Kidang cih ciang a kibang a om hang, kibangkhinlo cihna hi.

Puansilh kisam hi cih kimukhia sese kei leh sum tampi kinoptuam ding hi. Puansilh leina ding teng tawh nek leh dawn ding kilei thei dinga, Buhsih leh Aksa kilim nek zaw deuh ding hi. Buhsih leh Aksa kine mun leh protein kisam kicing zaw dinga pumpi golna kibehlap in thatang thazung lianzaw pah ding hi. Lian hehaw in puansilhlo in kivak dinga, guaktang hi hang cih kithei seselo ding ihih manin nopmawh tuanlo ding hi. Khuasunga Bawngpi leh Bawngtal kikhawlte kibang lel dinga, a nopmawhna ding om tuan peuhmah lo hi. Guaktang hi hang cih kitheih sese pen a nawngkai hizaw a, puansilhloh pen a nawngkai hivetlo hi. TV ah kilang minam khat te ihmut ciang lukham zang seselo in lukham zang dan mah in a lu uh lei pan khuttum tan khawng sangkhaito in ihmu uh a, huih lukham a zang hilel hi. A sangkhai zo zawzaw te lukham sang himai a, a sangkhai zolo te lukham niam hilel hi. Patmu leh akmul cih khawng tawh lukham bawl sese lo uh hi. Amau zat ngei na dan hilel ahih manin a ngawng uh kham tuan peuhmah lo dinga, a ngawng uh kham si in cia ci-a i ngaihsutpih pen amau zatdan leh ei zatdan a kibatloh man hilel hi.

'Naked old man of India' kici liang Mahatma Gandhi bang India suahtakna ding thugen dinga Buckingham Palace a pai laiin dialkhai bek tawh Palace sung lut theilo ding a cih uh ciang, 'ka silh ding taang teng kumpipa in silhzo in kei ading om nawnlo hi' ci ziau a, London vot mahmah napi phamawh sa vetlo in dialkhai bek tawh pai lel hi. Politics in a zat kawm nop man bel hipeuhmah incin, ahi zongin ama ngaihsutna ah bel kumpi innsungah lut ding ahi zongin ama kizepna pen zumpih huai tuanlo hi a ci nuam ahi hi. India mite hauhna teng UK kumpi in hong laksak, suhsak uh teh a cih nopna zong hi kawm inteh. Guaktang phial a kumpi inn sung a lut ding pen kumpi te in na hisak theilo uh hi. Tuhun ciang i inn sungah khe buan pi tawh mi hong lengla ding hileh 'cih cih cih...' ciin kihhuai sa in i lut phal kei mai tam ka ci hi. A khe ah bawngek vom pian deda in hong bang henla, a khut ah tangho nekna khut silloh in kheng pian henla, a ngaltak leh a khepimuk khawng gial bimbiam pian henla hileh ih US, UK, Australia inn hoih nono sungah lut dingin bel ki pakta mahmah khollo maithei mate? Ahi zongin amah pen tua bang nopmawh sa khollo, a tua bang kaan om tuanlo hi cih a ngaihsun khat hileh phamawh sa tuanlo ding hi. Ngaihsutna kikimlo cihna hi lel a, a dikzaw om tuanlo, a maanzaw om tuanlo hi. Amau ngaihsutna ah dik tuak uh a, dik a sak uh leh kibanglo cihna hi.

Innvengpa hiam innvengnu hiamg puansilh lo in inn ah hong hawh gige leh i koi teng hiam nuamlo kisa ding hi. Ahih kei leh lengla neih sial in i lupna lam ah lut in i puan suah in guaktang in lenglado leng nuam sa khin khollo ding uh hi. Sangkah naupangte sanginn pan hong ciah uh ciangin a puansilh uh hong kikhek ciat uh henla, a lawmpa puan amah in silh, ama puan a lawm dang khat silhsak cih bangin hong om zen le uh lamdang kisa ding hi. Bang hi peuhmah hiam hihte in a ngaihsut uh kici dinga, lamdang kisa ding hi. Puansilh kisam nawnlo hi ciin sanginn pan hong ciah uh ciangin guaktang tawh hong tung mawk le uh 'sanginn bang kihilh na hi vua' kici ding hi. No ut bang tek in gamta un ciin sangsiate in ciahsak leh zong lamdang kisa dinga, kithukimpih lo ding hi. Ahi zong a thukimpih pawl om dinga, tuate in lamdang na sa lo leuleu ding uh hi. Bilbah bah ding hikei cih a ngaihsun te in bil kivut pen lamdang sa kha ding uh hi. Bilbah bah leng kilawm hi a cite adingin bilvutlo pen lamdang kisa kik ding hi. Pasal bilvut a muh ciang nopmawh a sa om dinga, pasal bilvut bek hilo, bilbah bah a mu pawlkhat in phamawh salo lel ding uh hi. Numei leh numei kiteng lamdang asa om dinga, 'amau thu hilel e' a ci om dinga, pasal leh pasal kiten ngeina hi kei a ci pawl om dinga, 'amau thu hi' a ci lel pawl om kik ding hi.

Puansilh ding hi a ci pawl in a silhlo te lamdang sa ding uh a, silh kisam tuanlo hi a ci pawlte in puansilhte lamdang sa ding hi. Khaukhek pen numei khempeuh in siam kul hi a ci minam om a, tua minam te bangin numei khaukhek theilote zi ding in zong na en masa lo pah uh hi. Siamgan thei hi ding a ci pawl om a, inn nupi ding hi lel uha ci pawl om hi. Pilna siamna a neih kisam hi a ci pawl om a, sum leh pai a haumi hi ding hi a ci pawl om hi. Inn kuan silh ding puanngat, puankhui numei liangko ah kinga hi a ci pawl om dinga, pasal in zong a huh kul hi a ci pawl om ding hi. Pasal bek in thugen ding, numei in gen theilo ding a ci pawl zong om ding hi.

Puansilh minam ihih ciang a khangto veva hihang a ci pawl om ding a, a silh nailote a neumuh bang om thei ding hi. A silh hang a puan nam hoihkei (low quality) a ci om dinga, amah bel a pumpi tawh kituak lianlian bek a silh nuam hita (designer's dress only) a ci pawl om ding hi. A sum hau tata in puansilh tam man lei hi tuanlo a, a zawng te in puansilh tawm man a nei hi deksuailo hi. Lamgei lampam peuha kizuak khatpeuh a lei ziauziau a om lai in, a thak ngiat bek a lei nuam om leuleu a, mi silhsa ahih hang phamawhkei a ci pawl a om mah bangin mi silhsa peuhmah deihlo a ci pawl zong om ding hi. Puansilh nam a kikhek simin ama puansilh ding a lei den mi om dinga, puansilh nam kikhek in fashion thak om taleh alui mah a siat mateng, a kek mateng, a taw kiphop mateng a silh suaksuak zong om mawk ding hi. Kumkhat silh khin peuh leh a pai pahpah om dinga, kum 20 silh khin mah leh sia nailo ahih manin a silh silh lai om ding hi.

Na puansilh in na lungsim kilangsak a ci pawl om dinga, na ut ut puan na silh hang na lungsim kidanglo hi a ci pawl om ding hi. Na puan silh dan leh na puan deih dan in na lungsim kilangsak a ci pawl om dinga, a vom a kang, a san, a dup na deihdan panin na mihingzia kilang hi a ci pawl zong om ding hi. A gial bialbual a deih om a, a gial vetlo a mel namkhat bek a pha a silh nuam zong om ding hi. Lungsim kawi leh ngian hau tehna puan a kicih loh hang lungsim kilatna namkhat hi a ci pawl om zel mawk hi. Lei zawh bangbang silh ding a ci pawl om a, mi silh bang silh ut a ci pawl om kik a, mi silh sang hoihzaw silh ut a ci pawl zong om ding hi.

Gennop tamlai si e, guai, ka puansilh hong suah phot dih ning ei.

Nuampah ei.

Zom kik ni. Puan peuhmah a pan om a, khualum ciang silh ding om a, a sah om in khuavot cianga silh ding hiphadiak hi. Lawyer te silh a vom deda khawng pen vot taleh lum taleh silh kul himawk a, India ah lawyer hi ding, Delhi khuasung khawngah khua-ul kai neunau a lawyer puan silh a vak dangdang ding cih pen en huai mahmah keileh kilawm hi. Ahi zongin tua silh kei le uh a lawyer nasep uh sep phal hilo leu leu hi. Police te bang palik puan a silh kei uh leh mi man theilo hi mawk in, puansilh pen thupi veve mawk hi. Vantung ah zong tuuno mopawi ah kihel ding peuhmah tuuno mopuan silh ding kisam hih tuak hi. Gam khangto te ah safety dress code zui lo in nasep kipan theilo hi. Nasepna sungah zong vak phalna ngahlo hi.

Puansilh ciatciat a tungsilh om a, a sungsilh om hi. A tungsilh ahih leh a nuaia silh pen a thuapna hilel a, a zepna zong hithei a, a lumsakna zong hithei hi. Puansilh thuap thum a pha om a, thuap li thuap nga zong om hi. Thuap khat bek a silh zong om hi. Thuap thum silhte adingin a nuainung pen a sungsilh hi a, a laita pen puansilh hilel a, a tungnung pen a tungsilh hi kik hi. A nuainung silh ding pen upmawh sang silhloh tawh kibang thei mawk hi. Vang siamsuam, kek siamsuam tawh kibang thei hi. Pan lua, silh thaman om maw? cihnop huai thei hi. Ahi zong, tua sungsilh omlo in puansilh kimlo a sa om zel hi. A tunga silh zong a thupi ngaihsut om a, kisam takpi hiam a ci pawl om hi. A hun leh a mun dandan hi. Gengen leng bei thei kei kha inteh, na lungsim ah na behlap tawm mai dia?

Thuap thum na silh a, thuap nih na silh zongin puansilh na hi a, thuap khat bek na silh tawh a kibang hi. Puansilhlo hi lecin puansilh thu thupi lo ding hi. Puan na silh khit ciang suah kik pahpah ken maw... ka pi in, 'to lo hi, a nit mateng silh ding hi...' ci hi. Nang pi in bang a gen a?


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Mutpuak

Nap a gen sawm i hi kei hi. Nap zong mutpuak in a kizat hun om thei mah hi. Sawm teta man hilo in sawmloh luat manin hong puak khia puat a, puakkham vetleh navak pah heha hi. Mutpuak laklak pan neih ding a kienglo pawl hikha ding hi. Khuata leh nam niam lak ah pai leng nap mutpuak bel tam diak a, kipuah kizem a ciing, a zangsiamsa lak ah tawm deuh hi. Khai, tua lam a gensawm hi kei hang.

Mutpuak i cih ciangin balloon cihna zong hi thei a, kam tawh mut lehang a puak vokphuk, bawngphuk, ngalphuk te zong hithei hi. Mihing mahmah zong mutpuak hitheizel hi. Christmas hong naih ciangin mutpuak kilei in biakinn sung zepna dingin kikhai a, huih in mut leh kivei dada in cimphawng ki enen thei hi. Ulian hong zin ding om leh vaidawnna ah kikhai thei a, etlawmsak in thupisak tuam hi. Vaitung ding khatpeuh om leh a tungah laigelh in kipia a, a dawnpa leh a dawnte adingin nuamtuam a, kimaingalna namkhat hipah hi. Nungak tangval zawl kihel ciang cimphawng in mut khawm leng nuam a, kihona ding paulap lemtang khat suak thei hi, khantawn kizopna zong piangsak thei lai hi! Puakkham leh zong mawk paih loh theih a, cialngiat leh na henna dingin zong kizang theilai hi. Thokaplupna dingin zong kizang thei a, buangnai saili henna dingin zong kizang thei hi. Hal le hang thokang hunna dingin hoih a, khedap sia belhna dingin zong kizang thei hi. Christmas Balloon hangin metna tampi tung zel ahih manin christmas kingaklah tuam a, kisapna tampi zong hu pah hi. Tua manin mutpuak pen thuneulo a, thupi veva kei mah leh neu koih theihloh hi. Leitung a bukim sak van khat ahih manin.

Mutpuak om kei leh Hitler in a office ah cimphawng a kimawlna ding neilo dinga, leitung lim kigelhna mutpuak a neih ciangin leitung ukcip thei hileng ciin thu saupi ngaihsun in kimawlpihpih lel hi. Mit phelep pawlkhat pen a mitgui hatna dingin mutpuak deihtak kimutsak a, phatuamlo ding hileh kum tampi cidamna a sin te in hun beisak in hihsak lo ding cih uphuai hi. Israel scientist te leuleu in mihing pumpi sungah cancer om thei khempeuh theihna dingin mutpuak sungah 'hu' thunsak a, tua hu pen laboratory ah etcik kik in, sin cancer maw, liver cancer maw, breast cancer maw, brain cancer maw... cih theihna in na zang ta leuleu uh hi.

Vok gawh ciang vokphuk pen a gote tapa in tang ahih manin kinaih in, kineelneel a hong suih phal loh khak ding bang kilau hi. Suang tungah vokphuk pen leivui tawh hualhual in, dokdok in, kangkangin, a nem mahmah ciang, a pan mahmah ciang mut leh puak hanhan in, phal hileh ei bang amut nuam kihi tazen hi. Ki volunteer ngap lua. Vokphuk sungah vok zun hing heuheu khawng phamawh kisa khollo dan hihtuak. A mut hatte bang kieng in nakpi taka mut puak dan bang kilimgen nuam lai hi. Tua mutpuak zong lawm leh gual huaina hi a, met mahmah veve mawk hi. Tua vok kigo lo hileh vokphuk omlo dinga, vokphuk om kei leh naupangte kimawlna ding mutpuak omlo ding hi. Mutpuak tawh kimawl kei leh naupangte bangci bawhlung suih lunglut thei ding?? Thats the beginning. Mutpuak hangin khantohna tampi piang hi. Vokphuk sang Lawiphuk, Sialphuk, Bawngphuk te lianzaw a, a suih nuam in ging kangkang a, kisui tuah kha leng zong tam hak deuh a, tam leh zong a gin ngaih diak hi.

Vantung lam ah lentohna dingin zong mutpuak mah kizang ngei a, a kipatna hih tuak hi. Mutpuak bek hinawnlo kappuak, henpuak, thunpuak nangawn omta hi. Mihing te'n kisaploh a neilo himawk le hang kilawm, a sungah huih kithun buangnai maimai zong thuneu koih theih hetloh mawk. Puak lelah kizang thei, thep lelah kizang thei, mutpuak hangin cancer natna nangawn kithei baih, theihbaihna hangin nuntakna kihun thei, kisausak thei. Khantohna mutpuak heuh cih zawk ding hiam aw. Mawtaw Horn nangawn ah kizang thei lai ci leng - 'mutpuak saves lifes' zong cih theih phial lo hiam aw! Mutmut tek ni.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Mutlawng

Mutpu tawh kibang dektak hi. Mutpu genna hilo a, khuak genna zong hilo hi. Mei mutna gen nuam ihi hi. Semlawng a ci zong om hi. Meimut cilo in meisem aci te in semlawng ci uh a, meimut a cite in mutlawng ci uh hi. Sem hiauhiau, mut hiauhiau, ci hiauhiau, nui hiauhiau... Mutlawng a zangte mutpu kici tuanlo a, mutlawngpu zong kici tuanlo hi. Lawmte gendan ah bel mutpu cih pen khiatna tuam nei leh kilawm; tam theihpih khol keng. Tangval khat in nungak khat kiangah, 'hong ngai lua ing' ci phei ziau, nungak in zong umlo lua, 'mutpu' ci kik ziau... amau gel bel a gennop uh kitelpah hih tuak. Mutlawng leh mutpu a kilamdanna kilang.

Nupi te zingsang thobaih in meiphual tok uh a, meiam om sunsun nilkhawm in singkang keu tuamtuam sutuah in meiam tungah sia uh a, tua khit ciang lu leh taw leh muk leh kam tawh deihtak in mei a mut uh ciang khu ngeng ngang in kuangpan hi. Muk bek tawh zingthawh tunga meimut pen ollo a, muk kham in khe kham a, luvai in meivam lutung puantung teng dim hi. Tua bang ciang mutlawng zang leng huih pen lom pai zaw a, meiam mutkha zaw in kuangbaih diaka, muk leh kam leh lu leh taw pan panpih luat kisamlo zawdeuh hi. Tua mutlawng pen Mau kitan hithei a, siklawng zong hithei hi. Kua muh khiat hi peuhmah diam, a ngaihsutna hat mahmah a, ama hun ah technology khantohna namkhat hipel mawh ding hi. Tulai bang hileh technovator award cih khat bang kipia phial dingin ka um hi. "Mutlawng Founder Award" cih zong kipia thei kha ding hi.

Maulawng hileh pen sikkha leng kitam a, nawngkai mahmah hi. Kitam kha leh kidah napi mei tawhna dingin kuang nuam mahmah ahih manin lem kik bilbel hi. Mauthel tawh meitawh leng kuang baih diak a, tha tampi hong dawn hi. Siklawng zang leng bel gik deuh cih loh sikkhak hang kitam lo a, to mahmah hi. Ahi zongin siklawng koi man mu ding? Kua in hong pia ding? Koi ah lei ding? Siklawng a neizote ki eng a, ki tunget mahmah hi. Tulai bang hi leh handphone tawi tektek iPhone nei leh samsung phone nei te bang hiphiallo dia. Siklawng hileh a hoih mahmah nakhat pen mei gei ah zawhngeu a ihmut ciang photna dingin hoih mahmah hi. Maulawng tawh sat leng kihemkhia nuam mello a, siklawng tawh themkhat khawng leng 'ngeu' ci in kihempah vilvel hi. Maulawng a hoihlohna khat pen meiam sai leng a muk kanga, vut lak ah phumkik leng vom a, a muk tawt nena thei hi. Siklawng hi leh bel vaimim emna ding meiam sa thaina dingin zang taleng kang sese lo, am sese lo, a muk sa deuh cih simloh nuam mahmah hi. A sa na lam lawngkha leng bel leilak a kiatsukna gin ngaih nuam mahmah leuleu.

Mutlawng pen nungak hel ciang zat tangzang mahmah hi. Mutlawng hanga kiteng tampi om ding hi. Mutlawng in i gen ngamloh khempeuh hong gensak thei a, mutlawng in i kihilh nop khempeuh hong hilhsak thei hi. Mi i muan kei leh laikhak pia dingin zong kizang thei a, mutlawng sungah laikhak thun leng i nungak hel penin i ciah ciang laikhak na dokkhia in lupna tungah khitui luang liangin na sim thei veve hi. Ahih hang kidop pian kul. Khatna ah, mutlawng sungah laikhak koih i hi cih theihsak kul. Bangcih ding? Mutlawng sungah laikhak i guan sim khian khit ciang a mutlawng pen sangkhaito dingin nungak nu muh theihtheih dinga mutlawng vang lak ding, a muh ciang a lu su ngeungeu ding hi. Laikhak koih khit ciang mei thaina dinga zat nawn peuhmah loh ding hi. Zangkha leng kang ding a, laigelhte kisim thei lo ding hi. Nihna ah, lengla dangte theih khak ding kidawm mahmah ding. Lengla dangte in laikhak kithun sim hi cih thei leh dokkhia in sim dinga, i 'Kel lu phum' teng kidawk ding hi. Tua ahih manin ciah ding kuan ciang bek in laikhak mutlawng sungah thun ding hi. Thumna ah, ciah khiat ding ciang nungaknu kiangah, a zak khom bek in 'mutlawng sungah laikhak' cih gen sim kiau ding hi... A dangte bel Mossad leh CIA te trick tuamtuamte sanga guktatzaw a gamtat ding hi.

Mutlawng omlo hileh leitungah meikhul haksa mahmah dinga, mei mutna in kam, huih, gilpi thatang, gawlgui te gim mahmah ding hi. Tua ahih manin mutlawng pen mawk simmawh theih hilo bilbel a, a zangkhalo te in a theihloh mah bangin a zangkhate adingin zatloh sang zat mah nuamzaw ngaungau hi. Inn sungah ak hong lut ciang i hawlhawl hang hawlkhiat pak zawhloh hun om thei hi. Tua bang hun ciang mutlawng tawh deng lehang Valah phawn mahmah bangin lengkek gawp sam uh hi. Tua pen thumang dinga kihilhna namkhat hileh kilawm phial hi. Ahi zongin akno khawng dengkha leng bel thuaklah nuampian uh hi. Mutlawng zatna dang leuleu khat pen lupna tung pan thokhia seselo a 'zan zun' nawnna dingin hoih hi (pasalte bek)! Eureka... he he...

Tuhun ciang mutlawng a zang nawnlo om dinga, a zang nailo om dinga, a zang khalo zong om ding hi. Zat theih ahi cih zong a thei nailo om thong dinga, kizang hi cih a theilo zong om ngel ding hi. Theihloh pen haina ci leng a hai honkhat zong om ding cihna hi. Pil mahmah napi a hai mahmah zong om ding cihna hi. Mutlawng tawh kivua nupa zong om kha ngel dinga, mutlawng tawh kisat innkuan zong omkha thei ding hi. Possibility khempeuh theih zong pilna khat hi a, mutlawng zatna ding theih zong a pilhuai pi khat hithei hamtang ding hi. Tuhun ciang internet pan, mobile phone pan, post office pan mutlawng nasep tang isep ziauziau hangin hihbang vanzatte a om ma in mutlawng mah manpha pen thei mawk hi. Nungak tangval lia leh taang te in mutlawng zatna ding i kan kik zong a siatna lua om lawmlawm kenteh. Zat nawnloh dan ding i theih a, a khekna ding i muhkhiat leh technology khantohna a kibehlap hizel dinga, sialo giap zel hi. Ei zong hanciam lo dia.

Mutlawng na zanga na zang kei zong mutpu hi kei phot peuhmah lecin mite hong muhna zong hong tuam kha thei ding hi. Mutlawng zangpa na hiam, mutpu na hizaw hiam?


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Kelpi

Kelnawi nekna dingin Kelpi kisam hi. Kelpi om kei leh keltal om theilo ding hi. Keltal omkei leh kelno om theilo dinga, kelno om kei leh kel om theilo ding hi. Tua manin kelpi kikoihkhong theilo hi.

Bawngnawi sanga hoihzaw kelnawi nekna dingin kelpi neih kisam hi. Ei mahmah in nei ding cihna hipahlo a, kelpi limlim neih kisam cihna hi, hih leitung vannuai ah. Innvengpa in nei thei a, innnuaipa in zong nei thei hi. Khuanawl a meigong pitek tapa in zong nei thei a, khualaizanga mihau sumbawlpa kelpi zong hithei hi. Kelnawi nekna dingin kelpi neih kisam cihna hibek hi. 'Ka khuanawl pam zang vuah kelpi nei om leh ka khuasung adingin nekpih ahi thei diai mah' cih kul tuanlo hi. Munkhat ah kelpi na om peuh leh kelnawi kizuak kawikawi thei a, koilai veng peuh pan kine thei hi. Kelpi om masa kei leh bel khualai zangah i teng zong, khuapi lianpen ah i teng zong kelnawi kine khalo song ing hi. Tua manin mihingte aw, kelnawi i duh leh kelpi khawi ni, kelpi nei ni. Thupi khol kei mate. Thupi lo lua. Thuneu lah hisam kei. Thupi lua hilo cih hibek. Vaimim leh gatam sang Kelnawi limzaw thei miau hiven, gilkial peuh leh.

Bangbang ahi zongin nang kelnawi ne ngei na hi hiam? Kelpi khawi ngei na hi hiam? Dawn ding cihna hi kei, dotna zong hipah kei, ngaihsut pak ding cihna hizaw. Kei bel kelpi khawi den ngei ka hi. Kelpi no nei delh in a no matsak, khut tawh tawi, inn ah ciahpih, tui pia, theiteh puak, khau tawh khih. Kep zong buai huai veve. Khatveivei ...bhee... bhee... ci thei mawk. A no lah khual ta buang in. A no nawi a piak ciang a mei kipei velhvelh pen muhnop khawng kisa in, kinui kawmkawm hi. A gim nam pian mah leh a ek sailungtang bang pilpel ahih cianga uihlo vanglak hi. Keugaw pian leh a phiat nuam mahmah a, kihual leihleih lel hi. A buk lah ninlo, a ek lah leihoihza dingin hoih veve, double gain. A no lian deuhdeuh, a nawi piak hun tom deuhdeuh, a taw nap sung tom deuhdeuh, i lungdam deuhdeuh.

Huan sungah phalna ngah masalo a ana lutsim ciang bel lungdam khollo hi. Huanloh in mehteh mehgah teng na sialnek a, a ham a moi cilo in na mong nektoh ciang mihingte'n nek masak ding nek nunung ding ci -a lungsim gelna i neih dimdiam teng ZERO suaksak a, 'ngaihsutna kibang kei si e maw' cih tawh kikhuisa thei hi. Kei sepsa hikei tah ci hileh kilawmtak in a utte na sikcip, a utte na tuan tan, a utte na khiaktan, 'kelpi gilkial in huandai kaanzo' cih bel dik kisa peuhmah hi. Ngaihsutna kibang khin leh lah kibatlohna omlo dinga, kikem tuam ding omlo in kimakaih ding, kithuhilh ding om lo ding hi. Pasian in kelpi leh mihing a kibang mello a hong bawl khawng lamdang tak veh aw. Mihingte a kitungnungzaw a hong bawl hilai zen a. Kelpi in mihing khoilo in mihingin kelpi khoizaw hihang. Thupha ngah mihing hi mawk hang.

Khatvei lawmte khat in huan ah kelpi lut suangtum tawh a den leh dai nawl lam ah tai cih thadah huan laizangah hong puk deda mawk... bangcih ding, 'khut sil leng hoih thei' cih phawkvat, inn sungah tai in a khut va sil... rapture ni sang lungdamzaw leh kilawm phial. Kelpi na neih ngei leh a lunglut huai dan na thei dia, kelpi nei ngeilo in na innvengten a neih ngei-a nang huan na neih ngei leh a kilem melloh dan na tel ding hi. Kelpi nei leng nuam mahmah napi innvengte'n nei leh nopmawh mahmah a, en huan nei in innvengte in kelpi gilkial mahmah nei leh nopmawhzaw pek lai hi.

Kel mahmah, tuu lah hilo.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Bebe

A min a tom in Bebe ci ziau uh hi. Giahna ding neilopa millionaire suak mawk hi. "Cristiano Ronaldo sangin ka minthang zaw ding hi," ciin ciamnuih in na genkha ngei hi. A ciamnuih cih hitakpi a, a up mawh a gen hi peuhmahlo hi ci uh hi. Amateur footballer hi lel a, nek zonna dinga bawhlung sui hipeuhmahlo hi. Cimphawng a hun beisakna dinga sui bek hitakpi kici hi. Zawnglua ahih manin nekzonna ding zong ngaihsun ngamlo a, a cimphawng bawhlung suih pen a nekzonna ding leh nipi kal nih sunga 'rags to riches' tangthu a piangsak ding leitung thupiang ding ahih lam theilo hi. Ahi zongin piang mawk hi.

"A hun a tun ciangin" cih tawh kibang mawk hi. Hauh ding hun tung mawk a, theihkholhloh in million 7.4 tawh a bawhlung siamna kilei himawk hi. Sum pekkhat zong a thalawh ngeilopa in thakhat thu a millionaire suak cih pen 'Dahpa Khuang' nei hiziau mawk hi. Nunglam sabah hi takpi a, a piang mengmenglo tangthu ahi hi.

Bebe pen Manchester United in Cais pan million 7.4 in lei ding hita hi. Kidemna ah khatvei zong a sui ngeilo, kimawlna mawkmawk ah a sui denpa pen thakhat thu in kidemna phual ah kisuisak dinga, kum 4 sungin a tunga sumzah ngah ding hi. Mi minthang hong suak dinga, leitunga sum haupen leh club lawhcing pen Man Utd ah kihel ding hita hi. Mi tampi in a neu tung uh pan a lunggulh uh, a ut uh leh a tup uh Man Utd ah vantungmite hilhkholhna zong nei selo a a lut ziau pen bawhlung sui khempeuh in a eng uh, amau tungah tung leh cih a sunmang uh ahi hi. Tua thu lamdang Bebe tungah tung hi.

Khatvei zong competitive bawhlung a sui ngeilo khat million sagih vala lei cih pen leitunga bawhlung sia laklak pan a kizahtak mahmah tawmcik lah ah khat Sir Alex Ferguson 'hai hita hiam' kici kha ding hi, hai deksuailo hi, musuak lua mahmah ahih manin 6ft 3 inch a sang Bebe tua zah in a lei ngam hizaw hi. Monday Aug 16, 2010 ciang Man Utd ah Medical nei dinga, tua zawh ciang English Premier League ah, tua ciang.... (a ban bel i theihsa..)

Kei zong lamdang sa lua ka hih manin lawp lua liang in kong gelh kha hi. Ama tangthu honkhat omlai, mikangte hong zatsak Zolai, hun khat ciang pelmawh-a i suhsak kik ding 'English' pan simtek thei lel hang. We are the world.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Monday, August 2, 2010

She is a Nurse!



My beautiful wife,
Mine only one.

She is cute she is smart,
She is loving, she is lovely.

She cares the sick,
Day in day out.

She laugh and smile,
Whenever she can.

She smiles and shine,
Just like the sun.

She pray and sing,
To make life strong.

She read and learn,
To know the truth.

She love and kiss,
To show she cares.

She is the best,
Ever in life.

It is because,
She is a nurse!


Wishing you a happy Nurses Day!


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Sunday, August 1, 2010

Germany Champions

FIFA U-20 Women's World Cup, Germany 2010 ah zindo gam Germany in Nigeria te 2-0 a zo in August 1, 2010 niin Champions ngah uh hi. Thailand ah kum 2004 in na champion ngei uh hi. Tukum a kimawl khempeuh uh khatvei zong lello in goal 20 khum uh a, amau lamah 5-vei bek lut hi. A goal khum uh a lang pen Alexandra Popp in a khum hi.

Super Falcons kici Nigeria numeite world cup masa thumte ah quarter finals vive ah kia den uh himah leh tukum pen champion ding kilamen uh a, zong hanciam uh hi. Hangsan takin sui uh a, ahi zongin Germany te hatlua mahmah ahih manin dal zolo uh hi. Ahi zongin Africa gam pan hih ciang a tung masa pen gam ahih man un lungdam takin ciah ding uh hi.

A thumna kituhna ah South Korea numeite in Colombia te 1-0 in zo uh a, a siam pen pawl mah hito uh hi. Colombia te adingin zong hihciang a tun uh a khatveina ahih manin lungnop veve ding uh hi. Tutung numei kum 20 nuaisiah WC ah pasal WC mah bangin gam lian pipi ahi lote zong a hatpawl in hong pang toto uh hi. Leitung pen khangto mahmahta, gam neute zong siamna pilna ah neuzaw tuan nawnlo.

Siampen : Alexandra Popp
Goal tam khum pen : Alexandra Popp
Kimawl Siangtho pen : South Korea


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Siamna Taktak Kum Nih Ngak Kul by Jose Mourinho

"Ka genzelsa mah bangin a kum nihna ciangin siamna taktak kinei pan hi." Jose Mourinho, leitunga bawhlung sia siampen a kingaihsun leh tu laitak Real Madrid siapa in a genna ah Club khat peuhpeuh a hilh ciangin siam taktak nadingin a tawmpen kum 2 kisam hi ci hi. Real Madrid zong 2012 ciangin a siamna taktak uh hong kilang pan ding hi ci hi. Jose in bel Chelsea, Inter a hilh masak kum in zong gualzawhna pawlkhat lapah hi. Ahi zongin gualzawhna thupi taktak pen a kum 2-na ciang ngahpan hi.

"Mihing in siamna taktak leh lungsim ngaihsutzia kikhekna taktak neihna dingin kum 2 kisam hi," ci hi. "A kumkhatna ah gualzawhna neih pen hithei mah a, tu kum zong ahih ding ka lamen veve hi," ci hi. Real Madrid te tu laitak in Los Angeles ah zin uh a, mun tuamtuam ah kidem kawikawi uh hi. "Pawlkhat pen ka upmawh sang na siamzaw in, pawlkhat lah ka upmawh zah na hi kei," ciin gen hi. Mipi gen a banlo ama naupangte om ciin a gennopna hi.

Bawhlung hi in, thu dang khat peuh ah hita leh mite upmawh ciang tunna dingin deihtaka kisin phot, hun tampi piak kul hi cih hong ngaihsun sak hi. Real Madrid pen leitungah bawhlung siam penpen teng kituahkhopna hi a, ahi zongin gualzo den lo uh hi. Amau lungsim ngaihsutzia leh a siamna uh kituaklo cihna hi. Tua bangte akituaksak dingin kum 2 bang leptuahtuah kisam hihtuak hi. Mihing lungsim thakhat thu in kikheklo a, mihing pumpi zong thakhat thu in kikheklo cihna hi. Kisinsin, kihilhhilh, kipattahtah mah a kisam cihna hi.

Hau Za Cin
Phuitong Liim