Sunday, March 1, 2009

Assam sangnaupang te leh NASA astronaut kiho

The Shillong Times (January 7, 2009)

GUWAHATI, ASSAM, INDIA: Van leh Lei kikal ah mipilten leitung thu, vantung aksite thu a sinna ding uh khawlmun, ahih kei leh ‘bu’ bawl uh a, tua pen International Space Station (ISS) ci uh hi. Lei pan 350 Km a sang huihlak ah om a, bawmpi bangin a sung hawm in, bukno khat bangin a sungah giah theih hi. Leilak pan ‘Rocket’ ci-a i cih ziau, tu hun ciang spacecraft a cih uh ‘huihlak a khualzinna’ tawh lengto-in ISS ah leitung vantung aksite thu sinin ni tampipi tam uh hi. Tua banga a sem, a tam laitak NASA, USA vangtungkahmi (astronaut) Edward Michael (Mike) Finke leh India, Guwahati khuapi a Asom Jatiya Vidyalaya high school sangnaupangte melmuhloh tongsan (telephone) tawh January 7, 2009 niin kiho kha phophot uh hi.

Vangtungkahmi (astronaut) Edward Michael (Mike) Finke pen US Air Force ah colonel hi a, ama makaihna tawh Vaikuan 18na (Expedition 18) a kuan, ISS ah a tam laitak uh hi. ISS pen gam 16 kipawl in sum US dollar billion 100 bei-a a bawl uh, kum 1998 pan kipan tuni dong a hoihzaw dinga a behlaplap laitak uh hi. California leilu lama NASA phualpi vaisaina tawh sangnaupang 14 (n 7, p 7) in dotna 14 dong uh a, minit 10 sungin Mike in a ‘bu’ sungpan telephone tawh dawng hi. A thu dotte uh pilvai mahmah hi. Tua holimna pen sangnaupang tul khat val leh a nu leh pate un a zak theihna dingin 'Friends of Assam and Seven Sisters' (FASS) te in paungaihna thuahsak uh hi.

India nitak nai 1:30 a kipan a, tomno sungin beipah hi. Naupangte dotna a dawnna ah - a ‘bu’ sungah a nasep dan (research work) leh a gamtat luhek dan (life style), leihupna omlo a kilaam/kikhai mun ah (zero gravity) bangci nuntak, gamtang hiam cihte naupang tel theih dingin limtak in dawng hi.

A kihona uh a za mite a thalawpsak mahmah khat pen Mike in a tawpna ah, "Moi alap alap Asomiya Kobo paro ( Assam pau tawm pauthei ing)" a cih pen hi, kici hi. Mike zi Assam nungak Renita Saikia hi a; a ‘bu’ sungah a tawlngak kawmin a sung’te pau sin zel hih tuak hi. Azi in NASA munpi Houston , Texas , USA ah nasem hi.

A kihona uh tomlak hih bang hi:

Q 1. Mridusmita: Na ‘bu’ sung leh a pua a kilamdanna bang hiam?
Mike: A pua lam pen huih omlo, a hawmpi (vacuum) hi a, vot mahmah, khuamialcip hi. ISS sung bel innsung bang hi a, lum in nuam mahmah hi. Temperature 24 degree Celsius in kikoih hi.

Q 2. Sweta: Spaceship sungah tui bangci kikem hiam?
Mike: Limtak in kem ung. Huih lutlo dingin sincip ung. Oxygen kibawltawm a, carbon dioxide khaihsiang zel ung (re-cyle CO2).

Q3. Priyanka: Bang an ne? Ann kihuan thei hiam? Ann kilumsak thei hiam?
Mike: Ann ngeina moh, sa kan, singgah, etc. mah ne ung. Ann kihuan theilo ahih manin a kitunsa vive lei pan kipua hi.

Q 4. Prajna: A ki ihmu thei hiam? Bang hun a lum, bang hun a tho? Bang nai zang na hi uh hiam?
Mike: Nuam tak, ihmut ngeina bangin ki ihmu thei hi. Greenwich Mean Time (GMT) nai mah zuiin, nai 24 sungin nitak nai 10 in lum, zingsang nai 6 in tho ung.

Q 5. Mahendra: Tui nek ding koi pan ngah?
Mike: Leilak mah bangin tui kizang hi. Khatveivei ka bawltawm uh a, khat veivei ka khaihsiang uh hi. Zun pan zong tui dawn ding kikhaihsiang hi.

Q6. Abhrakash: Na kisil thei uh hiam? Tui kai mah kizang hiam?
Mike: Tui haksa ahih manin tui kai lo a, puankawt tawh kinul siang ung.

Q7. Anamita: Ni suahna ni tumna na tel khialh hun uh a om hiam? Bangci thei kik?
Mike: Leihupna omlohna (zero gravity) ah kimangngilh kha zel mah hi. Ahi zongin ka tuanna uh ISS space station pen ni suah, ni tum nalam tawh kizawi dingin amah leh amah kihei tawmtawm hi.

Q 8. Nirvan: Leilaka khuahun kikhek – tuk, phalbi, khuakhal cihte na thei thei uh hiam? Leilak a omte muh theih na nei uh hiam?
Mike: Khuahun kikhek kimu thei hi. Leilu ah phalbi hun leh leitaw ah khuakhal hunte kimu thei hi. Great Wall of China leh a dang leilak a om a gol pipite kimu thei hi.

Q 9. Tridip: Tu laitak ISS ah bang pilna lam sin na hi uh hiam?
Mike: Nasep 120 – 130 khawng zota ung. Tua lak ah ‘tui luanzia’ (fluid physics) leh leihupna mihing pumpi in a kisapna thute kihel hi (effect of gravity on human body).

Q 10. Vaishali: Na nasep uh bang phattuamna om ding hiam?
Mike: Hih ISS sungah mi guk a om theihna dinga a kek, a golsak a hanciam hi ung; tu laitak mi thum bek ki-om thei hi.

Q 11. Chiranjib: Na tawldam kawm un bang hih? TV na en thei uh hiam? Radio na ngai thei uh hiam?
Mike: Tawldam kisam pha peuhmah hi. TV khawng, movie khawng ki en thei a, laibu (electronic book) khawng ka sim uh hi.

Q 12. Gitartha: Ni khat in ni suak, ni tum bangzah kimu hiam?
Mike: Ni khat in ni suak 16vei, ni tum 16vei kimu hi. Ko pen nai khat a 26,000 Km tungman dinga leng ka hih man un minit 90 sungin leitung khatvei ki kimvial den hi.

Q. 13: Adnan: Na cidamna uh bangci kep? Tha lakna cih khawng a om hiam?
Mike: Ni khat in nai nih sungta thalakna kinei a, siksakol tuan khawng kilim zat pen (cycling). Doctor pen ka kisap uh leh leilak a omte telephone tawh ka hopih ziau uh hi.

Q 14. Dhrubajyoti: Na ‘bu’ sungah Assam pau sin cih ka za vua, 'Apuni Asomiya kobo pareneki (Assam pau na pau siam hiam?)’
Mike: Nui bua bua kawm in, ‘ka dawn nop pen hi ei!’, ci. "Moi Alap Alap Asomiya kobo paro (He, Assam pau tawm pau thei)."

ISS website: http://www.nasa.gov/mission_ pages/station/ main/index. html

No comments: