Wednesday, July 28, 2010

Frankfurt Ah Nai Nih Sung

Lufthansa vanleng tawh New York khuapi Kennedy International Airport pan nai 9 leh minit 20 ka len khit uh ciang Germany khuapi lian khat Frankfurt vanlengtual ka tu deda uh hi. Tua lai ah nai nih sung taam in, tua pan India khuapi New Delhi ka zuan kik uh hi. Ka tuanna ding uh vanleng omna lam ka zuat lai tak in vanlengtual sung kikawi pai kawikawi a, kahlei tai ah tuang, kahlei ah tokah, tuaksuk, kikhaitohna lift te ah tuang cih bangin kikhek pheiphei a, India lam zin dingte ngakna mun ka tung ngawngaw hi. German te in Indian te hong gamla ngaksak deuh hiam ka ci phial a, ahang in midangte ngakna mun pen naicik, saupi khe tawh pai kullo, kahleitai ah tuan kullo cih bangin vanleng masa pan kumkhiat ciang a pam deuh, a gei, cih bangin na om ziauziau hi. Ahi zongin ko hong tuacih cihna ding ka theihpak tuanloh manin hong koihna mun mah uh ka zuatmai kul hi. The world seems unfair at times, you know!

India lam zuana zin ding khempeuh ka kingakkhopna mun vuah nungak tangval, nupi papi, pitek putek ban ah mingo, mivom, mikang, misan cih bangin vun mel a tuamtuam ka om ngeingai uh a, tua lak ah sari silh vai nupi leh numei tam pen uh hi. Ka upmawh mawkmawk ah Germany ah a tanau meltheihte uh nasem a om veh a zin te a ciah ding hi in ka um pen mawk hi. Ka thei tuan sam kei hi. Van lianpipi sawn uh a, puan hoih mahmah silh tam hetlo uh hi. India te pen puanak leh pheituam cih khawng a hoih mahmah a deih masate hi khollo uh a, sum gum leh van-gil khawng a deih cinten te hizaw uh hi. Tua ahih manin a zawng thilthial a bat uh hang a taktak in sum leh sumgum, van-gil pen upmawh zah val na nei nuam khin khian gige nuam uh hi. A kizep dan lel tak uh tawh upmawh khialh theih, a zawng sak theih, 'ba i them' cih theih mawkmawk hi. Gandhian philosophy, 'simple living, high thinking' hi nuam diak uh hi.

Vanlengtual sung pan khuadak leng vanlengtual ah a lengkhia dinga vanleng kileh dudu cih khawng muh ding om a, hong tu cil a khawlna ding lam zuana kikhin litlit cih khawng leh a lengkhia dinga a lenkhiatna mun ngaka kiguala ding phei temtam khawng muh ding tam hi. Vasa leh pengpelep leng cih khawng kimu khollo a, khuaivah leh khuaipi leng zong kimu lo hi. Vanleng khuai vaitung banga kileh ziahziah lak ah khuailal banga ging hehu kitamzak pen a, nek leh dawn zuakna mun pan aksa kan gim leh coffee kaang (burnt) gim nam kitam zak leuleu hi. Lawmngai kikawi leh kitawp ngakngak nau ann kimuam bang phial a kimuktuah muh ding tam a, a vom a kang cih omlo kigual phei mai uh hi. India mite zong 'inn tun ma' ciin am uh hingel lel lo dia, inn tung leh kimuh ding bek zong ollo ding hiven. Leitung pen ahih ding bang tak in hi hi kici nuam phial hi. Eima deihtelna leh eima suahtakna ciat tawh kiom hi mai a, freedom a kizang ciat cihna hi. Anne pawl, niangtui dawn pawl, vanleng en pawl, mi dang en a dak ngawkngawk pawl cih bangin vanlengtual sungah bel nasep dang om khollo ahih ciang kimanlah tek veve hi. Vanzuakna khat ah ka lut leh souvenir ka zuak uh ci a, ka et suksuk leh World Cup 2006 laia Germany Key Chain leh pen, puansilh leh flags cihte na kizuak a, kei zong key chain ka lei pah hi. Ka US dollar kizang thei a, ka Indian rupees kizang theilo bilbel hi - is it fair?

Ka khuadak phei leh a galkhat ah post office hileh kilawm tak khat om a, tua sungah nasem honkhat om tawh kibang hi. Tua inn pen a kilam saan hiam, a kipuahpha laitak hiam, a kiphel laitak hizaw hiam khat hi ngel ding hi. Vak phei a va et ka ut phial a, ahi zongin kongkhak kihong napi vakkhiat ding kikham bikbek hi. Muhnop tuamtuam kigal et kawikawi lel a, a khuasung a kimu thei na tantan ki en a, inn sang khollo leh lian pipi bek kimu in, inn bawlna kahlei sang crane leh iron bar tampi kigalmuh pen hi. Development nasep tampi kisem hiding cih hong phawksak hi. Ka pai kik ciang na thupi ngel ve!

Ka vanleng uh hong kidawh phei ta a, ka lenkik ding uh hun hong cingta hi. A lut masa ding ka kigual demdam uh a, vai pitek leh naupang puanggial silhte ama pek pan na dingkhol uh ahih manin a nunung lam ah ka ding hi. Ka maia paite in kinawh deuh leh ka khe kham phadawm ding hi a, ka cih kawmkawm in ka hun hong tung sam a, ka lut phei leh vai gim - dal, dalda, pyas, masala, etc cihte na nam vengvung mai hi. India ciah ding vanleng mah hi cih kitel pah hi. Ka tutna ding ka zuatphei leh ka tutna ding ah van lianpi khat a tungah talo na kikoih a, a neipa in a koihna ding zongin na khuadakdak hi. A taktak in van lianlua pen vanlengsung kilutpihlo a, a van bawm ah kipuasak hizaw hi. Kala te lak ah bel ahi theilo omlo a, ahi thei zong om lua khollo hi. Na kizop siam dan, na kiho siam dandan hizaw - hi thei, hilo thei. A tawpna ciang ka tutna ding hong awng thei a, amah zong lungdamtak in tuta hi, a van pen vanleng nungakte in a pamlam ah koihsak uh ahih manin.

Vanleng hong ginga, ka lengkhiatna ding mun lam uh zuanin ka tai phei uh a, ka tun uh ciang a leng masa dingte na kigual ta a, ko zong ka ngak uh hi. Khuadak kawikawi in Frankfurt vanlengtual hoihna tuamtuam ka mit dim tawh en ding ciin ka am mahmah a, ka mit hak lela in ka en kawikawi hi. Vanleng a tam dan, mi khualzin tam hi kei leh hizah vanleng omlo ding ahih dan, Germany gam ah mite khualzin nuam mahmah hi ding cih khawng ka ngaihsun kawmkawm hi. Hun khat laia gam lipkhaphuai, a kimulkim mahmah gam pen tuni ciangin science leh technology lamah a mainawt leh madawk gam hita in, amau pau mahmah zong a kizel kawikawi ahihna ka ngaihsut ciang mite pilna leh hanciamna, nasep kuhkalna te kineu ngaihsutsak theilo cih ka mu hi. Hun khat laiain gilo taleh pil in siam in hau peuhleh mite in a gam uh munuam in zuan uh a, khantohna ding zongin amau kiang pan pilna tampi sin uh hi. German mite a lian gemgam minam ahih mah bangin a thukhualna lam vuah a lungsim uh zong lian mahmah zel hi dingin ka um hi. Tua bang khawng ngaihsun kawmkawm in ka vanleng uh hong kihei dada in, a taina ding lampi maingat in hong ding a, thakhat thu in sik gin veuveu in hong ham ceca a, zinling banga kising liahliah kawmin hong tai a, hat deuhdeuh, hat deuhdeuh in a muk kilamto in a mei in zuito a, vantung ah kilamto in a lengkhia ka hilel tak uh hi.

Germany khuapi lian Frankfurt a nusia ding ka hitakpi ta uh a, khuapi tung ah leng kawikawi mah leh inn leh kongzing teng, mual neu cikcik hing dipdep te, luineu leh guazu ding meikai te cih loh mihing leh mawtaw cihte kitam muh theilo a, vanleng sang len to deuhdeuh in meipi sungah ka lutto uh a, nuailam bangmah kimu thei nawnlo in meipi bek in hong liahta hi. Kekkia te khenlam, guahzu meikai in a bop phak loh vantung leh gimna tawlna namkim omna leitung kikal ah nuamtak in ka leng diaidiai uh a, ka tutna gei a puanza lum silh in, ka tunga meivak sumit in, ka mit si in ka ihmu hiaihiai hi. Ka khanlawh ciang vanleng nungakte in nek ding dawn ding hong tawi uh a, tuate ne kawmkawm in ka masuan New Delhi leh innkuanpih it leh ngaih u leh naute kiang lam ka zuan diaidiai uh hi. Cidam in Delhi vanlengtual ah hong dawn uh a, lungdam maitai khut kilen in inn ka zuan uh hi.

Hau Za Cin
Phuitong Liim

Tuesday, July 27, 2010

Florida Phawkna

Nai 21 sung vanleng nungakte kepkep, zuunzuun khit ciang USA kitu demdam sap hi. Vanleng nungakte zong mi mawkmawk hilo a mikang Zokam in cileng ‘mangkang’ icih diakte ahi uh hi. A khe suan uh manlang, a kal uh lah sau, a khutvik uh zong khauh ahih manin vanleng sungah nek ding dawn ding hong hawm uh ciang pai vutvut uh a, galkap khuanciah mahmah bang vatvat uh hi. Hong vik kha le uh kithallot mai leeng kilawm hi. A aw uh nem kik bilbel a, kamsiam bel nei khollo uh hi. Deih, deihlo, deih, deihlo hi ziauziau lel hi. ‘Deih pian mah veng aw’ cih nimnem, cih khilkhial te pawl kizang theilo vanglak hi. Ann hawm uh, la, ne. Niangtui hawm uh la, dawn. Theitui hawm uh la, dawn. A kuang leh bunghawm, hai guak te kipia kik a, amau zong nuihmai man nawn sese khollo in hong la kik lel uh hi. I duh lai, I deih lai leh nget kik theih a, lungdam takin hong pia kik bilbel uh hi. ‘Ei piak bang peuh na duh leh lungdam e’ bel ci duamduam tuan sese lo uh hi.

USA tung cih buang leitunga Beach minthang penpen khat a kigen Miami Beach muh loh ding ki utsamlo ahih manin kipai nuam sam hi. Beach ah pai ding cih pen nungak guaktang phialphial a tui bual TV khawngah I muhte a taktak a va mu ding cih ahih manin pasal hihna tawh kilawp mawhlo hi. Tuipi gei I pai ciang I nipisang naupangte in hong mu kei leh cih khat I lungsim in ki ut mawk hi! Paitheih, paimawh, ei zong by feih tawh kiphugawp a Florida kitungsuk sam hi. Ahi zongin Florida khempeuh Miami Beach na hilo ahih manin gam lapi mah beach etna dingin pai kul a, … tua lam den lam ciang a lem leh zomkik zaw ni.

Florida pen USA gamke khat hi a, Sunshine State na ci uh hi. Nitaang Gam cih a ngahna hang pen a gamke dangte tawh tehin Nisa tam kingah a, equator tawh zong kinai ahih manin khua lum in, khuahun tuamtuam nisa, guahzu leh meikaite in zong in na bawm deuh hi. A gam leilu lam tawh teh in hih leitaw lam gam pen simgam zaw a, buh zong piangzaw in, lo khawhna dingin zong hoihzaw a, Redneck zong na tamzaw pah hi. Tua hang mah in Abraham Lincoln te pawl in lokho pawl te tawh kikhen ding na hisak theilo uh hi. Tuate history tuampi hi. Sunshine State ahih manin gam lum zaw a, pitek putek adingin khuavot sangin a thuak nuamzaw ahih manin phalbi tawh aki kelki Florida pen teek kepna gam na suak phial hi. Mi a pensen zawh uh ciang Florida ah peem in, a sih dong uh tua ah teng uh a, vuk kia leh phalbi a khauhluatna Chicago lam sang mite in nuamsa zaw uh hi. Tua manin ‘giant nursing home’ tawh kibang ciin ciamnuih gensiamte in na gen uh hi.

Miami International Airport ah zan nai 1 in ka tuk suk deda leh khuapi sung pen mei na taang zihziah a, tuipi gei khempeuh lah kidawk ziziai ahih manin ka geia tu Spanish nungak thau lihliah zong ka en man nawn kei hi. A phei lian si, a awm lian si, a ban lian si – a lawt hi mai in ka thei hi. Vanleng sungah nek ding sawksawk zawlai. ‘Asengtaw lim ti, min o’ a cih bang un ‘Spanish te hoih ci lawt gawp uh’ kici phial hi. A hoih tuak kha lo hilel zaw ning e! Meitang lah etlawm, tuipi gei lah nopci. Inn lah sang thei tuak.

Ka tun zawh a sawtlo in Florida thu hong gengen uh a, a omsa Zomi pawlkhat tawh kimu in vamim sa peuh em in ka ne kawmkawm uh hi. Phuitong gah peuh muam in ka ne khawm uh a, a vot leh a ii, a phan leh a khumlo, a pawng leh a allo cih bang khawng nek ding kicing mahmah hi. Voksa aksa bawngsa kelsa… duhduh gen leng a kileithei hilel a, nek leh dawn ciangciang USA na patau deksuai lo mawk uh hi. Anne a hongsam tawh, niangdawna hong vakpih tawh, sumbuk leh khuasung hong vakpih tawh, milian milal bang keek in ki om a, mite hong itna leh deihsakna pen a lamdang genzawhloh zah dongin lian hi.

Hong gengen uh ciang Florida State pen na maimai lo hi. Miami pen leitung melhoih sanga tennis sat siam a minthang zaw Williams sisters te omna khua na hi a. A kimawl ding a kiphallopa pan leitungah a siampen Golf sat Tiger Woods leh a ekbuk khat bang gold tawh a kibawl a kici Miss World neipa Donald Trump te laitual lenna hi a. Let Gets Loud cih lasa siam Jennifer Lopez te, tennis star Maria Sharapavo te, actor John Travolta te, American Football siam minthang Tim Tebow te tenna gam na hi hi. Tua bek hilo Disney World, Water World, Hollywood Universal Studio, khapi tung kahna mun Kennedy Space Center, the Village, etc te omna gam zong ahi hi.

Zomi honpi khat leh midang zong a tenna mun leh gam zong hi ci kik ni.

Florida Zomi Innkuan (FZI) in thusiam takin ka tun zawh sawtlo in “Nitak Annkuang” (Dinner) hong umpih uh a, FZI kipatcil lai leh, a kipat dan, a makaite leh a nasepte uh hoihtak in hong gen in holim kawm, anne kawm, hun nuamtak nitak khat zankim dong dektak kizanga manpha kasa hi. Amau nuntakna ding bek hilo gam leh minam ading ban ah amau sung nopni dahni a kiphawk a kihuai a kihuh tuah diamdiam a a omna te uh mit mahmah tawh ka va mu a, thupi kasa a, nopci ka sa hi. Veng kigamla pipi himah leh vengsung makai leh thusa kiseh in nasep ding a om ciang in semkhawm uh a, kihuh a kul ciang sap kullo in kidelh uh hi. Zogam nuntakzia leh Zomi lungsim pai nailo uh a, itna leh kikhualna lian mahmah ahih manin mi nuamsa penpente ahi uh hi. Biakna tuamtuam a om uh hangin kikhopna hun kituaklo ahih manin ki uap liailiai uh a, camping leh crusade, seminar hunte ah kinusia lo in kisim tuah ciat uh hi. Nasepna ding kisam omleh kizonpih uh a, a cina khat om leh kikhoi uh hi. Christian innkuan nuntak dan ding ahi hi.

Zomi Community Church te in thugenna hun hong pia uh a, mi 40 val bang kikhawm uh hi. Khatvei mah a a tungpan Zomi hizah a om man pen a lamdang mahmah khat hi a, mailam ah kibehlap lai dingin ka um hi. Kikhopna a tamzaw ah kikhop tawp ciang a nek ding dawn ding innpua ah kikoih a, nasepna mun pan zong biakinn kidelh leh gilkial in kiomlo ding cihna hi. ZCC kikhopna ah makaite in thupulakna limci tak hong nei in kei leltak bang hong phat siam uh a, Zomi khat hihna tawh hong pahtawi siam uh ahih manin tua laia makai Pa Ai Mung te, Tg. Bass Thangpi te pen mi tei mahmah leh lumuhzi (kikholhkhawmna, social) a siam mahmahte hi uh cih kimu thei hi. Tua manin mi huai uh a, kikhop, kikholh zong nuam hi.

Burmese Christian Church ah Zomi World Cup 2008 makai Pa En Lian Pau in hong kikhoppih a, tua ah zong Zomi honkhat na kikhawm uh a, thugenna leh thupulakna khawng pau dang a kizat hang thungetna leh tetci panna khawng Zokam in a kizang thei lua na hi hi. Laiatpa in hong dingsak in hong muak uh a, hampha ka kisa hi. Nisuahna lam pan kipua pau ka theihlohte kizang ahih manin tua ni thugen bel a vekpi in ka thei khol kei hi. Zokam tawh bata piah lah om samlo ahih cianga.

Ka taam sungteng nitak ciang Tennis ka sat zel uh a. Shillong ah sangkahpih Tg. Lianpu zong na om a, a guitar tumna khut te tennis satna dingin zong na khauh mahmah mawk hi. Sia Mang leh sia Mang dang khat tawh, khuapih lawm leh gual khenkhat tawh zong kithuahna hi bilbel ahih manin Tennis sat pen nuam mawk hi. A gim huai dan bel gen vet kei ni in, a gei a nungakno phei ngo kikkek kisin ciauciaute en kawmkawm leng tawldam toto lel hi. Nikhat Tuipi gei ka vak uh a, guaktang a nisa ah kipho, nilum awi pawl zong na om kiukiu thong ahih manin khamtunga letli vak gimlua te ihmut ma-a Zo-aktui a dawn thute khong uh hong phawksak liang thong hi. ‘Heih, tua lam tawnzaw maw’ ci kawmkawm in ko zong Miami tuipi za pi ah ka kidiah suk uh hi. Luigal ah Europe leh Africa om a, kigalmuh banlo hi.

Lawm Thangpi (Bass Thangpi ci a kitheizaw) in “ann hong nekpih nuam ing ei” ciin hong phone tautau a, gamla tuak mahmah kasa hi. Ka ngakngak leh sawtlo cikin hong tungphei a, Tiger Woods te pawl gimnam kiza phial ding mun ah Mang-ann hong nekpih a, ngalpi a mat ni zingsang annek khit ciang, “ka lo zuak ing ei,” a ci pa bang hong phawksak hi. A inn lutna ding kelkong a tun ciang amah leh amah hong kihong kiaukiau a, a inntual ah a mawtaw hong khawlsak in, a innsungah ngalkhat banga a tang lupna room khawng hong lak kawikawi a, ‘nang bek tenna dingin pammaih si’ kici dekphial hi. Zolia kua peuhmah in a hamphat lawh tam maw! He he… Pa Thang family ten ann hong nekpih ciang a inn uh Five Star Hotel tawh kibang kasa a, meh tam si, khamvalte India lamah kipua thei leh ka utphial hi. ZCC makaipi Pa Ai Mung, USA ah Zomi te Sushi hual a pattahpa leh minam akhual mahmah in deihsakna annkuang hong umpih ciangin Zomeh leh Mikangmeh ka duh zawkzawk ka suak ziauziau uh hi. Founder hih ding a ut phadiak Zomi te sungah ‘kei Sushi founder hi’ng’ cih lungsim a nei tuanse lo, a kiniam khiat hih bang Zomi makai Florida ah a om pen hua lai zin kha Zomi peuhmah hamphatna ding hi. “Na laigelh I sim ciang Phuitong Liim ciden na hih ciang Phuitong phawkna in Phuitonggah ne ni,” ciin ann kham ciang inntek Pa Paupek in Phuitonggah kuang dim mahmah hong lui khia ziaizuai a, a dup deuhdeuh ka ten masa ciat uh hi.

Zomi World Cup USA 2008 hun sungin bawhlung sui kawm in ka pai leuleu uh a, tua ciang bel Washington DC Zovontawi te tawh ka hi uh hi. Ka team manager uh Pi Lun, Zotaang Home hi a, ama makaihna nuai ah quarter final na tung uh hi. Voksa, niangtui, moh, theitui, a kisam khempeuh amau hong vaihawm sak ban ah ka zinpi uh Pa Ai Mung te in lupna hong awn zawmah uh hi. Ann lah hong vak, a kisam khempeuh Zongeina diktak in mi 24 khawng hong vak zihziah uh hi. USA cih hang tuazah zindo ding pen ollo veve ding hi. Pa Lam Khup te tawh hong zindo nate khempeuh uh Zomi hih a nopna hi ciin ka ciamteh den lai hi. Tua bang mah in innkuan dangte in zong Zomi bawhlung siamte na zindo tek uh a, FZI te thupina kilang kasa semsem hi. Khatvei bek hilo a, kumsim ahih manin FZI te mi mawkmawk hilo uh hi cih ka phawk den hi. Bawhlung kisui, kigualnuam, kikhawlkhawm, etc. Zomi hih a nop mahmah hun ahi hi. Tua bang hun ah Florida ah om kha ka hih manin hampha ka kisa hi.

Florida ka phawkna khempeuh gen khin zolo ding ka hih manin a tom in gen zalzal ding ci leng: Pa En Lian Pau inn ah vamim sa ka em uh; Pa Khaipi in bawhlung sui Zovontawi teng ama mawtaw tawh hong puak ngiat a ann hong vak tawh; Phuitonggah limci tak ka nekna uh Pa Paupek inn; Zomi Christian Church ah thugenna hun hong kipiak leh hong kipahtawi; Miami beach ah khedap mangsak lianga ka vakgawp ni uh; mikang nungakte gei court ah Tennis ka sat nitak uh; FZI in nitak annkuang hong umpih uh; Jenifer Lopez inn gei lamah nitak tuipigeia lasa ka ngaih nitak uh; Hooters te gamtatna mun pawlkhat ka etna mun uh; Sia Dopi tawh ngasa ka siah vua ngakawi tawh ngasa anglang khat ka mat ni; etc… A dang tampi gen khit zawh pak ding ahilo pawl zong omlai.

FZI in hih banga laigelhna ding hunpha nong ngahsak uh ka lungdam. Mailam zong Topa’n minam leh gama ding sepna khempeuh hong gualzawhpih zel hen. //

Hau Za Cin
Phuitong Liim

Monday, July 26, 2010

Rags to Richess (Zawnna pan Hauhna ah)

Zawnna pan Hauhna thu pen mi khempeuh lunglut lam hi bilbel hi. A zawngte lah lawp, a haute lah lunglut sem! Tu lai leitung sumbawlna a niam duaiduai laitak semsem in mite in zawnna pan hauhna tangthu thei nuam uh hi. A diak in thakhat thu a hau vat cihte tangthu.

Singapore ah Christine a kici Philipino numei khat kum 20 sung innteng a sep khit ciangin a innteng sepna nu in sihsan a, a nusiat sum million 6 (Singapore sum) leh innpi khat khuapi laizangah ah pia hi (luxury apartment at Orchard Road shopping area)! 'Dahpa Khuang' tum mah bang pah zuai cihna hi. Bawhlung siam Cristiano Ronaldo tapa' nu zong kha 9 sungin millionaire suak ziau hi. Tapa a neihsak manin Ronaldo in a min a kigen nailo numei a zattawm pak dingin USD million 15 pia hi. Amah bang English siam mello hih tuak laia, Los Angels a zinpakna ah ansai ah nasem numei khat kiangah, “you, me, f*ck, f*ck,” a cih ciang tua nu in bang acihnopna hiam cih theipak lo a, a theihsiam ciang, na theihsa... zankhat giak khawm.. June 17, 2010 niin tapa nei uh hi. Nopsi, hauhna lah hisi... he he...Tua banga thakhat thu a hau vat, 'Dahpa Khuang' tum a bang khinlo, zawnna pan hauhna a ngah mi 10 tangthu i gen nuam hi.

Zawnna pan Hauhna tangthu ah 'Dahpa Khuang' a kizat theih hangin tua Khuang a neilo mite zong a tup tinten man uh, a kimuan ngam man uh, leh a thuakzawh man un na tung veve uh hi. Pawlkhat sut suk leng:

1. John Davison Rockfeller (July 8, 1839 – May 23, 1937) : Unau 6 lak pan a 2-na hi in, a pa letli sem hi. A nu dik mahmah napi apa pen van zuakna ah citaklo in mi khem ding leh zuaugen ding bek tawh summuh sawm hi. Hamsapi in sangkah in a zawh ciang nasep ngah a, kha 3 ciangin USD 50 bek sang hi. Ahi zongin a khasum muh masak pan sawm-ah-khat pia pah hi. A tom in gen leng, van nen alu, muamkhum, aksa cihte lei in a meet mu in zuak kik zel a, a sawtna ciang a lawmpa Clark tawh sumbawl hong kipan uh a, meitui khaihsiangna Oil Refinery hong bawl in, tua pan oil company hong behlap to uh a, a lawmpa share teng zong a leisak khit ciang a nasepna ding gam lianpi khat New York khua ah hong lei uh hi. Tua ah Standard Oil company hong pan uh a, a upmawh hetloh uh oil reserve lianpi a nei hong suak hi. Leitunga 'billionaire' masa pen hong suak hi. Tu hun tan in ama hauhna leh sum lei sum khek a kituat ciang, amah sanga hauzaw leitungah om nailo bangin kituat hi.

Amah pen 'a piakhia pa' zong kici hi. Midang a khual leh panpihna limlim a ciil vetlo, mite huh leh panpih ding a hanciam penpen leh tulaia Philantrophy i cih thukkik lamenlo a nasepna pen ama picinsak hi a kici liang hi. A tate khangah UNO hong om ciangin tuni a UNO office zong amau innkuan in a USD million 8.5 tawh a leisak uh hi (a tapa in). Tua bek hilo, cidamna ding a khualna leh a hanciampihna hang tawh (sum tha tawh huh) hookworm leh yellow fever kici te zong a kibeisak zo hi kici hi. A sih dongin zu nelo, za teplo a kidek suakpa hi. [US gam huazah a hau leh nopsa ah tuate ut banga kizang thei hinapi a kidekzo cih pen a lamdang kasa hi]. University of Chicago leh Rockefeller University te zong ama phuat hi a, i telsiam dingin founder ahi hi! Christian biakna ciik tak zuipa hi a, Northern Baptist mi ahi hi. A sih dongin Christian biakna adingin a sep, a bawl theih khempeuh ah huh in sem in hanciampih pa ahi hi.

2. Ozzy Osbourne (3 December 1948 - ): 'Black Sabbath' ah lasa siam minthangpa hi a, a nu leh pa factory ah nasema sum thalawh tawm ahi uh hi. Amah zong kum 15 a phak ciang sangkah tawp in construction site ah labor nasem a, 'tong kuppih theihloh siksem' tawh bangtan hiam hun a zat khitteh puan gu ahih manin kimanin thongah ni 42 kikoih a, tua pan hong pusuah ciang lasak hong kipan in Heavy Metal phuankhia leh minthangsak pawl ah hong pangto suak hi. A pianna UK gama khua lianpen Birmingham leh a nasepna LA, USA kawm tuahtuah lai hi. A zi, i theihsa American Idol ah host a sem Sharon pen hi a, a zi masa Thelma Riley bel UK ah sangsia sem suak hi. Christian hi in, Church of England ah member hi a, concert a neih ding simin stage a tunma in Pasian kiangah thungen den hi kici hi. 'Tong kuppih theihloh siksem' tawi lak pan leitung dong a zelsuak lasa siam leh mihau ahi hi.

3. J.K. Rowling (31 July 1965 -): "Harry Potter" tangthu gelhnu England gama Yate khua ah piangin, BA a zawh ciangin 1990 kumin Portugal gam ah English lai hilh dingin pai hi. Kum 3 zawh ciang ciahkik a, a sanggamnu te khua Edingburg, Scotland ah tengin kumpi huhna sum 'welfare sum' tawh nungta hi (US te 'food stamp' a cihte). Zawnglua, kumpi vaksa a a om sungin a neu tung pan a lunglut tangthu gelh a, kum 5 sungin leitunga mihau 50 kitelna ah kihel ban a, a hauhna USD 1.1 billion hi kici hi. England gamah numei mihau 12-na in kituat a, a hauhna sum ban ah a laibu Harry Potter pen bu million 400 kikhawng mawk hi. A hauhna mawk ipcip lo in panpih ngaite panpih a, philantropist, Comic Relief, One Parent Families, Multiple Sclerosis of Great Britain leh Children's High Level Group cihte nasepna huh hi. Manchester pan London a zin ding ni, 1990 kumin Harry Potter tangthu ding a lungsim ah hong kilanga, tua te Niangtuisai (Cafe) tuamtuam ah a pasal tawh a kikhen ma a neih a tanu ihmut kal in gelh samsam zel hi. Tua a gelh khit a kipan a ban khempeuh mikim theih hita hi.

4. Jim Carrey (January 17, 1962 - ): "The Mask" leh "Ace Ventura" ah ciamnuih bawlpa pen Ontario, Canada ah piang hi a, a nu leh pa factory ah nasem mah hi in, amah zong a sangkahna ding sum thalawh tawm in factory ah a sem ahi hi. Ciamnuih a lunglut luat manin a sangkah hoihtak zong zom theilo in, nasep tawh thuah kawm ahih manin a tawpna ciang a ciamnuih bawl theihna ding lawm zong a, a muh ciangin tuni a etnop i sak mahmah ciamnuih bawlpa hong suak in, leitungah ciamnuih bawl man a kipia tam pen pawl hong suakzo hi.

5. Oprah Winfrey (January 29, 1954 - ): America ah Teenage Pregnancy cih kithang mahmah a, Oprah zong 'unwed teenage parents' kici kal pan Mississipi ah piang ahi hi. A pian ciang a nu leh pa kiteng tuanlo in 'kikhen' uh a, a pi in kem hi. Kum 3 a phak ma in laisim dan siamsak man a, laipil ahih manin kipakta mahmah hi. Kum 6 a phak ciangin Milwaukee ah anu tawh om dingin pai a, nek tawm ding zong tawm mah in nungta uh hi. Oprah pen gilo in inn pan taimang a (tanu taimang) a nu in Tennessee ah a pa kiangah sawl hi. Laisiam lua mahmah ahih manin a thei khempeuh in pakta in Radio host semsak uh a, tua pan news gen, tua pan TV host, khangtoto hi. Tuni in Oprah in ama show "The Oprah Winfrey Show" nei a, TV Channel zong nei in Magazine zong a nei hi. Leitunga numei mi lungsim zo pen in kiciamteh hi. [America ah thukante in a kankhiat zawhloh pen Oprah in olno in kankhia ziau hi kici hi, kizahtak mahmah hi.] Kum 9 a phak in kibuan (rape) a, kum 14 a phak in tapa nei hi (a tapa naungek in si). Kum zalom 20 sunga African American mihau penpen in kiciamteh a, America tangthu ah mivom midang panpih thanuam penpen (greatest philantropist) hi in, hun khat lai amah bek leitungbup mivom lakah 'billionaire' ci-a kiciamteh ahi hi (the only black billionaire) .

6. D. Ambani (28 December 1932 - July 6, 2002): India gama Reliance Business Corporation neipa pen a neu laiin lam gei ah van zuak a a summuhte a nu a pia ngei khat hi a, sum a zon theih ciangin Arab sumbawlte nuai ah sem in sum zon a kipan ahi hi. Tuni in leitunga innkuan mihau lak ah a 2-na, Walton family te zom ahi uh hi. A hauhna uh USD 60 billion in kiciamteh hi. Telecom, Refinery, Insurance leh a dang tampi sumbawlna nei uh hi. Amah a sih ciang tu'n a tapa te gel in apa sumbawlna zomto suak uh hi.

7. Jackie Chan (April 7, 1954 - ): Pemta hi uh a, China pan Hong Kong ah China Civil War sungin a galtai refugee ahi uh hi. Hong Kong ah piangin a neu tung panin ommawh lua ahih manin 'paopao' ciin sam liang uh hi, sailungtang cihnopna hi, kikhuk den, kihual den, ommawh lua cihna hi. Sangkahsak uh a, lai kia pah ahih manin tawpsak kik pah uh hi. A nu leh pa Australia ah annhuan dingin a pai uh ciang amah pen China Drama Academy ah lutsak uh a, martial arts leh acrobatics siam tuam diak ahih manin sanginn mina kalsuanna peuhah madawk tangpah hi. A kahpih Sammo Hung leh Yuen Biao te tawh lawmta suak uh a, The Three Dragons kici uh hi.

Kum 8 a phak ciangin "Little Fortunes" ah panga, kum 17 a phak ciangin Bruce Lee film "Fist of Fury" leh "Enter The Dragon" te ah stuntman in pang a, tua laiah ama min Chan Yuen Lung hi.

8. Michael Jackson (August 29, 1958 – June 25, 2009): A nu leh a pa pemta mah ahih man un factory ah nasem uh a, a pa in R&B te tawh music tum khawmzel hi. Unau 10 lakah a 8-na hi a, "King of Pop" cih min kipia liangin, leitung ah pop culture a minthangsak leh entertainer, artist leh midang panpih thanuam (philantropist) khat ahi hi. Guiness World Record in a ciamtehna ah leitungah "most successful entertainer of all time" ci uh hi. A music, a lam dan, a kizep dan, leh ama mimal nuntak zia khempeuh in tulaia popular culture kici pen a kipsak ahi hi. 1960 to pawl in 'The Jackson 5' cih mintawh lasak kipan uh a, a sih tan in kideih lo cih om ngei nailo hi. Mi lamdang ahi hi. Factory nasem leltak pan leitungah hizaha minthang thei a hong om ban ah hip hop culture, contemporary R&B leh rock cihte zong lawhzo mawk hi. Lamdan 'robot' leh 'moonwalk' kici te ama patkhiat ahi hi.

9. Manny Pacquiao (December 17, 1978 - ): Kum 2007 kumin High School zo pan a, kum 2009 kum in Doctorate kipia hi! Hih Philipines pan boxer pa pen leitung ah zawhna sagih, gihna sagih pan a lapa hi. Gihna nam li ah lineal championship a lapa hi a, tu laitak "No.1 boxer pound-for-pound" a hi hi. Ama tup khempeuh a gikna kibang peuh leh a zo denpa cihnopna hi. Hizaha kitup siam pen a lamdang a kisa pian hi. Amah RC biakna kiptak a zuipa hi a, biakna a thupi sim mahmah pa ahi hi. Kum 6 a phak in a nu leh pa kikhen a, kum 14 a phakin a nu bek in nekzong zolo ahih manin nasem in kuankhi a, a sanggam 4 te vak hi. Tua manin sangkah theilo a, kum 2007 ciangin exam kik thei pan hi. Boxing a lunglut ahih manin tua lam ah paizaw zong cih theih hi. Kumkhat a summuh USD 40 millions pha a, athletes thaman sangpen ngahpa kici hi. May 10, 2010 niin Member of Parliament dingin kitel a, professional boxer lak pan MP a sem masa pen hi.

10. A 10-na pen kua hi ding hiam? Zomi te a hi diam?

A sawmna ah Zomi ahilo, ahi hizaw hiale... lasiam Dolly Parton ka koih hi. A zawnna uh "Coat of Many Colors" cih la a phuahnu hi a, "I will always love you," "Love is like butterfly," "Jolene," "Where Have All The Flowers Gone?" "Islands in the stream," etc. cihte a sa nu hi. Country Music powerhouse Tennessee ah January 19, 1946 in pianga a, 'a pianpih' a kici phial country la sak siam ban ah laphuah, acting, leh midang panpih (philantropist) semnu ahi hi. Kum 45 sung la a sakna ah 25-vei top single hipha a, 'The Queen of Country Music' kici liang hi. Unau 12 lak pan a 4-na hi a, a neulai a zawnzia uh a gen ciang amah leh amah, "dirt poor," kici hi. Christian hi in, Dollywood Foundation pan a, a neu tung pan music hangin biakinn naih den nu hi.


COAT OF MANY COLORS by Dolly Parton
Youtube: http://www.youtube.com/watch?v=Wv4NBF8nQvs

Back through the years
I go wonderin' once again
Back to the seasons of my youth
I recall a box of rags that someone gave us
And how my momma put the rags to use
There were rags of many colors
Every piece was small
And I didn't have a coat
And it was way down in the fall
Momma sewed the rags together
Sewin' every piece with love
She made my coat of many colors
That I was so proud of
As she sewed, she told a story
From the bible, she had read
About a coat of many colors
Joseph wore and then she said
Perhaps this coat will bring you
Good luck and happiness
And I just couldn't wait to wear it
And momma blessed it with a kiss

Chorus:

My coat of many colors
That my momma made for me
Made only from rags
But I wore it so proudly
Although we had no money
I was rich as I could be
In my coat of many colors
My momma made for me


So with patches on my britches
Holes in both my shoes
In my coat of many colors
I hurried off to school
Just to find the others laughing
And making fun of me
In my coat of many colors
My momma made for me

And oh I couldn't understand it
For I felt I was rich
And I told them of the love
My momma sewed in every stitch
And I told 'em all the story
Momma told me while she sewed
And how my coat of many colors
Was worth more than all their clothes

But they didn't understand it
And I tried to make them see
That one is only poor
Only if they choose to be
Now I know we had no money
But I was rich as I could be
In my coat of many colors
My momma made for me
Made just for me

... Zokam in a deihte in ei ading ciat aw...


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Nurse

'Nurse' i cih pen cidamna dinga nasem pawl lak ah a kep, a khoi lamsang a sem deuh leh a kisapna mun ah zatui sun, zatang pia, natna pan kidalna ding mite hilh, kikep dan ding lamlak, innsung, khuasung, leh tualsung ah cidamna a om den theihna ding makaih leh tangko na asemte ahi uh hi. Theihkholhloh natna hong tung vat lak pan kikep zia dingte leh tuahsia (accident) vat om leh a kem a domte ahi uh hi. Zatui hoih leh cidamna hoihzaw a kisapzia a kan pawl leh tua dinga nasem pawl zong ahi khawm uh hi.

Florence Nightingale hanciamna tawh nurse nasep leh a sinna sanginn hoih a kisapzia hong khangto a, tua ma peuhmah in nurse pen nasep ngeina khat mawkmawk leh a kigelhsa laibu zui a nasepna khat hilel hi. Crimen War sunga Florence Nightingale nasepna hangin nurse nasep pen mawkmawklo hi cih leitungin hong mukhia a, ama hanciamna hangin galsunga galkap liam tampi a si ding nuntakna kihonkhia hi. Tua hangin amah pen "Meivak A Tawi Numei" ("The Lady with the Lamp") kici liang hi. Zan ciang meivak tawiin cina te veh, kem, khoi kawikawi ahih man hi. Tua ma in zan cianga cina veh kizang nailo a, ama hun pan a hun maan zuia zan, sun cih omlo a cina kep ciangin nuntakna tampi kihonkhia hi cih a kimukhia hi. Tua manin tuni tanin Nurses Day zong Nightingale suahni May 12 in kizang ahi hi (b. May 12, 1820). Hih Italy gam Florence khua ah pianga a pianna khua mintap a zangpah Florence Nightingale in, "Topa'n hong hopih a, Ama nasem dingin hong seh hi," ci hi. A khantawn pasal neilo in Nurse nasep bek ah a hun khempeuh zangkhin a, kum 90 pha in 13 August 1910 zan a tenna inn 10 South Street, Park Lane, London pan a ihmu suak in si hi. Amah zong nung deuha i Zomi sungpan master degree lukhunelkai khu Pa Dong Mang sanginn King's College London nuai ah a om St. Thomas Hospital pan nursing a sin ahi hi.

Crimean War i cih pen October 1853 – February 1856 sung Russian Empire leh a langkhat ah Bristish Empire, France Empire, Ottoman Empire, leh Kingdom of Sardina cihte pangkhawm a Crimean Peninsula zul tenga kidona hi a. Britain ah Russian War kici a, Russia lamah Eastern War ciin ciamteh uh hi. Kidona min zong a tuam tek!

Tua Crimean War sungin Florence Nightingale leh a lawmte mi 38 galdo British galkap liamte kem dingin 21 October 1854 niin kipiakhia uh a (volunteer), a liamte hoihtak kikemlo, zatui zaha kicinglo, cidamna ding kithupi ngaihsutlo, nek leh dawn siangtholo, natna kilawh tawm hangin tampi cina kibehlap cih a mit mahmah tawh a muh ciang nakpi in hanciam nopna hong nei a, hong hanciam saan in, nasem a, leitungah a mang ngei nawnlo ding nasep hoih minphatna hong ngah hi. Kum khat zong a om ma in mihing tulli val si man a, zato siangtholo, huihsiang lutna ding kibawllo, galkap liamte kikoihkhawm lua, tui niin paihna kician omlo cih bang ahih hang hi cih mukhia hi. Ama omzawh kha 6 sungin galkap liam sihna 42% pan 2% ah kiasuk hi kici liang hi. Ama nasepna hang leh siangthona leh annek siangtho ding a uanggen leh malakna hangin galkap tampi nuntak lawh ban ah British kumpi in tua hun pan kipan siangthona leh nek leh dawn siangtho piak ding cih galkapte adingin hihsak hi kici hi.

Meivak tawia cina a kep bek a nasep na hilo mawk hi.

The Times thukizakna in, "Meivak A Tawi Numei" thu hih bangin na ciamteh uh hi. "Amah pen uanggen hetlo in 'nasem vantungmi' hi mai a, amah meivak tawikawma bikhalap zul ah a pai a kimuh peuhmah leh natna hanga lupna tung ngak peuhmah lungdamna tawh na kidim den uh hi. Siavuan te a ihmut khit, zan khuamial leh gamdai ah a khut a meivak tawi kawmin amah bek in vak khiankhian in cina te a kem hi."

English laphuak siam minthang H.W.Longfellow in 1857 kumin hih bangin la na phuah hi:

"En un, hua inn gamdai tak sungah,
Meivak A Tawi Numei khat ka mu hi
Mite lungzinna a tangsak dingin
Dei khat pan dei khat ah a pai kawikawi hi."

Hih Nightingale nasepna hangin tuni dongin Nurse nasep pen a ki pakta mahmah nasep hi tawntung hi. Lasinna sang hunkhop khat a ngahte bek kisinsak ta a, sem thei ding cih a kimuangte bek in semsakta uh hi. Amau siamna tawh kituak in galkap bangin a sep theih ciang uh kiciantan a, mi a kem thei ciang, cina a khoi thei ciang, zatui zaha a pia thei ciang, cidamna lam tawh kisai a makaih thei ciang cih bangin na khentoto ta hi. Pilna sinna sang college leh university tan ah zong nurse sinna na omsak ta uh a, diploma bek hi nawnlo degree zong kipia ta hi.

Leitungbup ah a tamzaw numei hi a, ahi zongin Africa gam pawlkhat Ivory Coast, Cameroon, Burkino Faso, Chad, etc ah numei sangin pasal nurse tamzaw hi. Europe sungah zong Spain, Portugal, Italy, etc cihte ah za ah sawmnih (20%) pen pasal na hi uh hi. UK, USA, Canada cihte ah nurse kicinglo den a, gamdang pan mite pai ziahziah uh hi. India gam Kerela bang "Bang piang hiam?" kici leh "Nurse piang hi" a kici liang hi kici hi. Gamdang bek hilo India sungah zong Kerela te nurse sem tampen hi kici hi. [Amau state pen India ah laisiam tamna pen state ahi hi.]

USA leh Canada gam bangin "national speciallity certifications" cih khat na panta uh a, tua deihna in nurse khat pen ama siamna tuam neih a siamsem dinga sinsakna cihna hi. Medical doctor te banga specialist suaksak ding cihna hi. Tua pen gam khangto te ah kizang mahmahta hihtuak hi. Sin lam siamte sin lam bek siamsem dingin sinsak, Kal lam siamte kallam bek siamsem dingin sinsak, gilpi lam siamte gilpi lam bek siamsem dingin sinsak cih bangin. International Council of Nurses te in 'nurse nasep pen nisim kisin behlapna tawh kipelh theilo nasep hi' ci hi (nursing education should always include continuing education activities). Thuthak, kikepdan thak, zatui thak, cidamna ding nasepzia thak, natna pan kikep dan ding thak cih bang a om simin tawlngalo a sintoh zel ding cihna hi. Tua bang hanciamna a picingsak ciat dingin International Council of Nurses in gam khempeuh ah Nursing Council khempeuh hanthawn in ahih takpi ding uh zong deihin lamen hi.

PS: Zomi te nurse sem bangzah om a, bang hun pan nurse sem om a, kua masa pen a, kua in zom a, kua in bangci in nurse sep ding kihanthawn, kipattah cihte ka thei tuan kei hi. Hih tawh kisai a theite in hong behlap (ahih kei leh a thu kicingin hong at) leh Zomi te adingin thu theihhuai, theih dinga zong kilawm leh a keptak tangthu khat hi dingin ka um hi. Tulai leitung khantohna ah Zomi te kalsuanna khat ahih manin mailam ah a semto zel dingte leh a sem laitak khempeuh adingin tangthu gina khat ahih ban ah, tha hong pia, hong lunglutsak, hong hansuah den khat ahih ding ka lamen hi.

Kei theih bel tamlo a, nurse te a khut uh neel mahmah ci (ka lawmte'n, sangkah lai)... ha ha ha...

Hau Za Cin
Phuitong Liim

Saturday, July 24, 2010

India Laptop 35 Dollar bek man ding:

Apple te iPad zawh ciang India zong van man tawm bawlkhiat hong hahkat vial ta hi. Nano car lah dollar 2500 khawng bek man dinga kibawl hi a, tun touch screen laptop computer pen dollar 35 bek man ding hita hi. Tu ciangciang ah China van man tawm kici a, India in a dem nuam hikha ding hi. Laptop 35 USD man a bawl uh bel India gamsung sanginn ah zat ding a kibawl ci phot uh hi. IIT leh IISc te bawl hi a, gambup hanciamna tawh a kibawl hi. India sumin Rs. 1500 man dinga, sangnaupang adingin 50% discount tawh 750 INR tawh kingah thei ding hih tuak hi. Na deih hia? Kong khak dia?

Pawlkhat in van man tam kidem uh a, pawlkhat in van man tawm kidem uh hi. A hoihzaw ding ngaihsutna vive hi inteh maw? Car millions tampi man om a, tawmcik man zong om, a tunga tuangte lah mihing tuaktuak hilel. Leitung luah dingte lah hituan lo.

WC laia bawhlung siam bawhlung sui nuamlo te FFF team te tawmkhat sung a sui theilo dingin khawlsak phot uh a, kua tengin sui kik thei ding cih kikum lai ding uh hi. Piantit cih pan France ci a Zokam thak i laih toh laitak a hih bang buaina tawh bawhlung siam tampi a siapa tung vuah a lungkimloh mawk uh pen bawhlung lunglut mipite hamsia phial mawk hi. Euro 2012 qualifier ah WC team a kihel lo teng in sui phot ding uh hi, a vai uh a siang mateng. Maradona bel Argentina in sia semsuak leh deih a, amah bel nungak melhoih kigente mah bangin "OK" ding maw "OK lo ding" a ngaihsut laitak hi. German gama WC Octopus Paul pen Spain sumbawl khat in (summetbawl cih ding hizaw) USD 66,000 tawh lei ding in kun a, ngah nailo hih tuak hi.

Facebook ka kisin zawh kal khat pha pan napi leitungah a zang mihing million 500 om ta ci tazen uh hi. Leitung mihing 14 lak pan 1 ta in facebook a zang suakta ci. Nang a koi lamah na om a - 1 lam ah maw, 14 lam ah? Leitung pen manlang takin a kikhek ziahziah hi mai ei. Zomi te kikhek zong manlang e, tuzawh kum 100 ciang Zomi Zogam a paal zihziah keileh Zomi cih peuhmah kiza lo deuhdeuh ding hi, tua zah a manlang ding ahi.

Korea lam zong na kido dekdek uh e. A kul leh Nuclear zong ka zatmai uh kul ding hi, cita. US leh S Korea in galsinna a neih ding uh N Korea in mitsip sa pian hihtuak. Nuclear kido a cih uh hong om leh mu nuam mah hange na ci phial na? Japan gal lai a pen kimu manlo a, ei hong su kha kei peuh leh cih nop huai phial. Ahih hang i leitung zan cip dinga, leitungbup a hi kei zong a khakna ciangciang zancip dinga, vut leh vai suak ding hi. A zo cih om theilo ding kici a, a lel cih omtheilo ding kici hi. Tua bang galvan zat ding pen mi khempeuh in a mulkim uh hinapi US, UK, Russia, China, France, Israel zong ahi tam maw in nei zihziah uh himawk hi. Zatloh dinga kibawl lah hi kei ven cin, a kizat ciang i muh man leh muhnop ngel ve; a mumanlo in i pan leh lah vut leh vai kisuak manlang ve... Nuclear galvan a lauhuai dan uanggen huailo napi theih dinga hoih mawhlo khat hi.

HIV/AIDS khoppi Vienna ah thu kigen leh HIV/AIDS dona ah a kizang zatui, gel, zatang, etc. te thu i theihteksa hi. A gen ding nopmawhpian hikei leh Zolai tawh gelh in kikoih leh sia khollo ding hiven. I gelh sawm ciang i ci zia daldal e, mate.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Friday, July 23, 2010

Pasian Thugen Siam Kasak

Pasian thugen siam kasak te pen kei mawhna a gen kha lo, midangte mawhna leh midangte kibawlphat kulna teng a genkha den, kei hoihlohna leh kipuahna ding, kibawlphatna ding lam peuhmah a genkha vetlo hi masa hamtang hi. Mite acici dan khatin gensiam leh kei pen muk tuk liang, kam ka hehaw dektak liangin a ngai pah pawl ka hi hi. Kei hong cihna kiau khat a om leh lah ka tumna ding, ka kiselna ding ka bukna ding azong pah, tua lam gen nawn kei leh hoihding hi a, a ci nuam pawl ka hi hi.

Mawhna leh khelhna khawng tam gen lo dingin ki it ding, kingaih ding khawng uang gen khollo dingin sep ding bawl ding leh piakkhiatna khawng awlgen zaw ding. Kha Siangtho ngahzia leh limna, lawpna lam khawng zong tam gen lo mai ding. Kei hih theih lam ahi, mite khual ding, hanciam ding, mite huh theihzaha huh ding, thatang tawh sep a kul leh sem ding cih khawng limgen zaw ding. Piakkhiat a hat hetlo pa kiangah piak khiat ding bekbek hong genpih ciang ka piakloh luat lam kitel ka hih cianga ka maizum in, 'ki uiveih phawk' a cih bang vua, 'kau nei kisungsia' cih banga kei kuama theihloh a na kisungsia in, nop het-het-lo.

Ka lawmpa pen zu dawndawn mi ahi cih ka theih leh thugenpa in zu dawn a hoihlohna lim gen mahmah leh ka ut lamtak hi. Nak genlua cih omsak kei leh ka ut mai hi. Ka lawmpa in nuamsa kei henla, hong kikhel leh cih ka deihsak man khat ahih hang, kei leh kei gualzo kisak man, kiphatsak man zong hikawm veve hi. Kei peng in amah penglo ahih cianga. Kei hoihlohna kipulak kha lo, amah gialpi den banga guahpi huihpi thuak-a thuak hi. Tua pen angsung theitaka ka nopsak giugiau ahi hi. Hakkol na pua khawm un, van gik na kidawn un cih te peuhmah ka phawk nawn kei hi. A huhlo kei pen a khial veve ka hih lam ka mihing hihna in hong mangngilhsak hi. Ka lawmpa zu dawn luat pen ka mawhsak kawm in a kikhel ding ka deihsak hi. Ahi zongin ama adingin zu dawn pen bangzah a nuam a, bangzah a kikhel ding hamsa hiam cih ka theihpih kei hi. Kei kikhel ding ka theihte zong ama abangin ollo kasak hiveve ding hi. Ahi zongin a kawk kei hilo in pulpit tung pan thugenpa ahih manin tha ka ngah mahmah hi.

Ka kibawlphat ding, ka hoihlohna hong genkha den pulpit thugenpa pen ka ngai ngaungau kei a, tha ka ngah lua kei hi. Kei hong maizumsak tawh kibanga, kei hong selpho tawh kibang hi. Ka kibawlphat ding hong deih hi cih lamsang sangin kei hong khelbawl hi, kei hong simmawh hi ka ci nuam phial hi. Kikhel hileng a meet ngah ding amah hilo in kei ka hi zaw gige hi. Ahi zongin banghangin tua bang thugen ngai nuamlo ka hiam? Kei hong kici lo dingin midang kici leh ka utluat man ahi hi. Angsung thei, selfish ka hi hi. Star fish zong hizolo in, selfish ka hi. Ka hoihlohna kipuah in a hoih in gamta leng kei a hampha bek hilo ka kim ka kianga te a hampha hi dinga, vekpi a hamphatna hi ding hi. Tua ding ngaihsun lo in siapa in kei hong ci deuh cih bang lungsim ka pua thei hi. Ka picin lohna hong kilangsak hi.

Zindo a siam hetlo pa pen zindo siam bangin hong kigen leh ka nuam mahmah hi. Ka siamzah ka hanciam pen a hong kipaktat ciangin nuam kasa a, hi kakisa a, thupi ka kisa hi. A taktak in cileng a phattak nai hetlopa ka hi hi. A cihtak a sem nailo pahtawina a ngahpa ka hi a, a kilawmlo pahtawina a ngahpa ka hi hi. Mipi mai bang hi peuhmah leh ka lawp semsem ding hi. Ka naupang lungsim hi cih kidawk hi. A picing ding ka kisin kisamlai cihna hi.

Zi te aw na pasalte uh zahtak un, a thu uh mang un cih pen zak nuam kasa mahmah a, pasalte aw na zi te uh it in bel kitambaih bangin kem un, a cih ciang bel ka kizakmawh bawlta hi. Tate aw na nu leh pa thumang un cih ciangin haksa ka sa a, nu leh pate aw tate pen Topa hong piak hi a cih ciang un nuam kasa hi. Ka nu leh pa thuman den ding leh it den ding pen haksa kasa a, khat veivei kei thu a gamtat ut hun ka nei hi. Tua ciang sermon pen ka za nuam kholkei hi. Ahi zongin kei hong kingekbawlna ding lamsang ahih leh bel ka bil vang keklian in ka ngai dedaw hi.

A taktak in mihing hong bawlpha pen i hoihlohna leh i kisapna mun hong kihilhna pan kipuah phatna ahi hi. Haksa mah leh nuam kei mah leh, zumhuai mah leh ut kei mah leng... tua bek in mihing mi picingzaw in hong seek ahi hi. A kilanglo ki itna sangin a kipulak kithuhilhna in itna maan hizaw hi. Kei hoih ding hong deihsak taktak te in bel ka hoihlohna zong hong puah nuam ding ahi hi. Ka hoihna teng bek hong pakta a, ka hoihlohna hong puahsak sawmlo in itna kicing hong neilo cihna hi. Ka hoihna ka hoihlohna hong pulak ngampa in hong it, hong deihsak taktak cihna hi a, tua bang thugen mi ka paktat pen ding te na hizaw hi. A nuam bek in mihing picingsak lo a, tui hual om kei leh tembaw hawlte siamna kilanglo a, kihal kikkik kei leh sik nangawn khauh zolo hi. Tua manin mihing zong a picin semsem dingin sik bangin akihal, a kikhaihsiang den kisam hi. Tua mihing picing ding ka ut leh kei zong ka nitna khempeuh ka khaihsiang den kisam cihna hi. //

Hau Za Cin
Phuitong Liim

OM Laibu zuakna MV DOULOS Tembawpi

Taiwan ka om sunga ka hawh khakloh tuni tana ka kisik khat pen OM Laibu zuakna MV Doulos Tembawpi sunga laibu zuakna ah ka veh khak loh hi. Hih tembawpi in March 10, 2007 in Taiwan hong tunga, khuapi pan nai 1 val bek paia va hawh theih, laibu va lei theih hi. Kum 93 a upa hih MV Doulos in laibu volume 500,000 pua a, nasem volunteer 320 gam 54 pan hong paikhawmte in sem in, kum 2010 ciang kikhawlsak ta ding hi. Hih lai gelh ciang kikhawlsak ta hi.

Hih tembawpi pen Titanic siat zawh kum nih 1914 kuma kibawl hi a, vanpuakna dinga SS Medina, USA te bawl ahi hi. A laibu puak tamzaw pen English tawh kigelh hi a, laibu lei dinga pai pawlkhat pen a tembaw mu nuam ngiat a pai pawl zong om hi. Hih mihing leh van puakna tembawpi in Gospel laibu pua hi cih a kigen hangin Christian hilo te zong lawpsak veve a, laibu en tampi Christian hi tuanlo uh hi. Lawmte khat va pai a, hong tun ciang a gen bel, "mi tam lua" cih hi. Nikhat in mi 10,000 (tulsawm) bangin veh uh hi.

1977 kumin German gam a Good Books for All (GBA) te in lei in amin thak MV Doulos tawh khek uh hi. Greek pau 'Doulos' a khiatna in 'nasem, sawltak' cihna hi (servant). Tua hun pan kipan GBA nuai ah nasem OM (Operation Mobilization) te in leitung gam 104 ah lungdamna thu tangko kawm dingin sawl kawikawi uh a, 'pilna, lametna leh huhna' puak kawikawi uh hi. OM te in gam tuamtuam ah amau office pan hih Doulos ah nasem ding mi kumnih sung sem dingin a utte pantah uh hi. Zomi a sem a om ngei hiam ka thei kei hi. [OM limlim ah sem ngei bel om inteh, Sianu Nuam Lam Cing, tu laitak a CBA zum ah numei lai at nu, Dr. Neng Ngaih Lian naunu zong India ah sem ngei hi, bang lian sem cih bel tel keng].

Hih sungah sem dingin Christian kum 18 tunglam hih kul a, volunteer hi ding hi. Volunteer sep kawm in hih Doulos ah donation piak kul a, Taiwan pan volunteer nuamte adingin tua laiin 20,000 NTD (600 USD) khawng piak den kul hi. Doulos nasep theihna dinga sum 1/3 pen laibu zuakna pan kipia a, a dang 1/3 pen donation pan, a dang 1/3 leuleu pen mipi donation pan hi ciin tembaw makaipa in gen hi.

1977 pan tuani dongin gam 104 ah zinta a, mipi million 20 val in vehzo in, gam pawlkhat ah tamveipi zin kikkik ngeita hi. Taiwan ah hong zin a thumveina ahi hi. Taiwan leh Japan ah a veh tampen hi ciin ciamteh uh a, laibu kikhawng tampen zong Lai Siangtho hi ci uh hi. Gam tuamtuam ah mite laibu deih kibanglo hi ci uh hi. Saudi Arabia bangah Nek leh Dawn tawh kisai laibu kikhawng tampen hi ci (Nutrition books).

Annek lim mahmah a, mi tuamtuam paikhawm ahih manun kisin ding tam mahmah in kicim man ngeilo hi ci uh hi. Holim, kikhawl, thu kikum cih bang in hun zang uh a, kimawlhun leh khuasung vak khiat hun zong om zel hih tuak hi. Tua ahih manin pilna kibehlap in khuahek zai sak a, khantohna namkhat hi gige hi. Nikhat in nai 8 sung sem uh a, tua zawh ciang amau lunglut peuh hih thei uh hi. Taiwan hong 3-vei zinna leh a tawpna hita a, hong kipatna Phillipines hi in, a zinkikna ding Japan, South Korea leh Hong Kong ahi hi. Tua pan Asia nusia ta dinga, 2010 kuma a tawlngak ma Asia hong zin nunungpen hita hi.

Doulos a sia hi nailo in, a kum upa luata ahih manin khawlsak phot ding a sawm uh hizaw a, amah a laih ding Logos II hi in tua in Latin America gam teng lim veh diak ding hi. Logos II zong kikhawlsak pah dinga, tua laihna ding pen Logos Hope ahi hi. Denmark gam khuapi Copenhagen ah kibawl Logos Hope pen Doulos sangin a zahnih in lianzaw ding hi.

PS: March 18, 2010 niin Doulos pen a leipa Singapore mi Mr. Eric Shaw, Director and Chief Executive of BizNaz Resources International Pte. Ltd. in a kep ding koih a, a min khek in Doulos Phos (Nasem Meivak, Servant Light) ci hi.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Lamto kah gimhuai

"Paisuk tai thum, paitoh tai guk," hong ci bilbel hi. Pyidawtha te, ka zinpa uh Kawl leh Tedim kigamlatna ka dot ciang tua tawh hong dawng hi. A ciamnui kawm bel hisam.

Lamto kah pen gimhuai hi. Lamsuk pai leng kitungbaih zaw hi. Suk puak leng phadawm a, to puak leh i kawng kham hi. To tai leng i kampau banglo a, suk tai leng kamdimdima pau mah tawh kibangzaw deuh hi. A nuam khatzong om tuan kei. A phei a pai zong baih tuanlo hi. Zomi ten bel lamsuk leh lamto kitam zuihzaw ahih manin lamphei na ngillah tek uh a, "lamphei tawn nuamlo omlo" na ci liang uh hi. Upa te in kum tampi a etcik zawh uh ciang amau tuah thu pan a pulak khiat uh kammal ahi hi. Own experience a cihte uh hi. I pianna bulpi kithei nawnlo a, upmawh thu vive tawh ki awng ngeingai tek hi. I mit keuhna mun bel kithei lai a, i khuamuh cilna mun bel zangsung sang khamlak hizaw ahih manin mawtaw hawlna akilim zat mahmah kulna mun hi.

Ka nu tawh lo ah Za lo, bawm dima pua, aman zong seng dim a pua, ciah. Lo pen nai mahmah hi. Lo pan inn pen kisuk pai pian hi. Paipai, inn tung dek ciang Hanmual na om hi. Hanmual taw pan inn dong lamto vive hi. Lo pan ka van a gik khollo pen khawtaw pan gik mahmah ta hi. Kito kahpihzo nawnlo hi. Letli pua bel kihi samlo hi. Za pen teep ding, buk za ding, zuak ding cih bang hi. Zomi te leh za pen kikhen theilo hi. Lokuan le uh zatep uh a, lo ah thosi thovai te in petlo pah hi. Gamsa Sahang leh Ngia te in naih nuamlo hi. Tua manin za pen Zomi te survival na dingin a kisam khat ahi hi. Khuataw pan ka van puak pen to kahpih dingin hong gik mahmah ta hi. Lu siip in, khe kikhai zo nawnlo hi. Lamsak phung tung kingaito in ka din khawl leh ka nu in ka van hong letsak a, "Giklua maw?" hong cih khit ciangin, dawnna ngahlo ahih ciangin theisiam hiding hiven a lang taang ding suahkhia in inn pan ka la kik uh hi. Lo pan bel phamawhlo hi. Lamto pan bel 'senpi' vetlo thong!

Nungak hel zong tua mah bang pian hi. I nungak hel pen in hong hisak thei pianleh a nu leh pa in hong phal kei zong hong lemlem lel hi. Ei tawh kiho ding a khamphial uh zong a tanu un ei tawh kiho theihna ding paulap pen mulah vetlo hi. Kimuh theihna ding zong ngian tam theilua lel hi. Nuvaw, nuvaw... kicici lel hi. Ahi zongin lamto kah bang sak in hong ngaihbawl kei mawk leh kihona ding lem i bawlbawl hang zong za thei vetlo uh hi. Nungak hel pen lamto kah tawh a kibatna om kasa pian hi.

Khualzin ciang zin zon zong lamto kah tawh kibat hun om hi. Hong kitungsak nuam kei leh 'zin nei khin ve ung aw' ci pong un neilo ding cih i theih pipi zong 'nei' cita phot uh ahih cianga suppreme court thukhen zum banga 'nei kei nuteh' ci a va tangnial theih hilo in, 'aw, hong hisak zolo uh ahi ve maw' cih tawh kipusuak kik hi. Hong it bawl in hong tungsak pah le uh maipuang tui awm i meh a, sianmawng tui bek i hawpkhawm zong lim kisa ngaungau a, luipi tung ding mualdung pan tuaksuk tawh kibang hi. I tha kizan in, i sa malh hanhan a, i tawldam in, i bil vang hanhan hi. Aksa meh in bawngsa meh taleng a sa i suah khak ding hong kikihta pian leh lim lua khollo a, Aizawl khuasung steps tokah mah bang pah hi.

Lamto kah tektek ah zong mawtaw tungah tuang leng phadawm. Mihing khe Sen gam pek pan i zat suksuk pen tawh to kah thong bel olhiau lo. Mawtaw vanleng sakol tung tuang hipeuh leng a dan khat omzaw deuh. Ut leh Aizawl khua to lut aw, a ut leh Tonsim khua to lut aw, a ut leh Singngat khua to lut aw, a ut leh Tedim to lut aw (ci ding hileng Tedim pen a kito lut maw, a ki suk lut theilo, sorry)... phamawh kei, khe tawh suk lut sang zong nuamzaw pekpek hi ei. Ciau lui geia Lih Bual (Lih Lake) en dingte a khua ah to kah teitei kul hi. Khe tawh hileh khuk kidomdom dinga, mawtaw tawh hileh kinui to veuveu lel hi. Lih Bual gei ah 'tuisik mantam' om hih tuak a, ciah lam ciang Mizogam pan paite bang nui sa mahin ciahkik uh hih tuak.

Khatveivei i nuntakna zong lamto kah mah tawh kibang aive (ci ding hi leng...gospel lam ah lut zel veh hong kici kha ding aih ciang)... tua lam bel gen kei ni.

Khual kizin tek a, khe tawh a zin pawl om a, khe tawh a zin ngei vetlo zong om ding hi. Khe tawh a zin ngeite in lamto kah haksatzia tel dinga, a tualo te in tel khollo ding hi. Lamphei tawn leng khuasung vak bangin kihei dada theih deuh a, nawh pai kei leng lah kiziakai hi. To pai leng khenuai kham a, suk pai leng khuk zek hi. A tawldam penpen bel, "pai suksuk, pai suksuk inla, hunta vak na cih ciang kawi lian lecin, tua mah tawldam pen ding hi."


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Sangsia ginalo

Zolai at a kisin tung ei khangthak pawl lai gelh theihna ding hunpha i ngah leh 'tagah nawimu' a gen bangun am mahmah mai ni maw.

Zolai gelh masa i mi masa Siate Rev. ST Hau Go, Rev. Khup Za Go, Rev. Zam Khaw Thang, Col. H. Kam Pum, etc leh midang tampi nungah tu laitaka nupi papi ahi honkhat om a, tua zawh ciang ei khangthakte i hi a, ei zom ah khangsawn momno honpi khat mah om ding cih Zomi Siamsin Magazine 2009 na sim leh na mu thei ding hi. Tu laitak hong dampih lai sungpan "Ka sih ciang lai kuang tawh hong vui un," ci a genkhia ngiat, lai a it luat man leh lai a thupisim lua, 'a pen' ci leng zong khial lua lawmlawm kei ni Sia Rev. Job Thawngno ahi hi. Minam leh lai a kemcing nuam Prof. Dr. C. Thang Za Tuan leh midang tampi om, genkhin zo kei ni.

Amau thu a gen nuam i hi kei a, amau zom ah ei tuni a laigelh kisin lengleng pawl cihnopna hizaw. I gennop pen bel sangsia ginalo ahi hi. Zolai tawh utut kigelh thei, Zolai zangin zong utut kigen thei cih lahnopna bek hi. Cimphawng a cih pawl uh hizaw. Laigelh kisinna zong hipah.

Khatvei Zolai sia khat in, A=Ak khuangta, thawh hunta cih pen inn lai in pia a, a khiatna nong kan ding uh ci hi. Naupang zong ciah in, a nu leh pa kiang dong pah lo a innsunga kisuang a et leh A=Abraham, ta pia ngam cih na hi hi. A zingciang sanginn a tun ciang a siapa in na dong lian a, 'A=Abraham, ak khuan ciang tho in, a tapa pia hi' ci hi; siapa zong a ihmut suak pian ahih manin Abraham zingsang thobaih in a tapa Isaac tonpih a, Horeb mual tung ah biakna pia dingin a paipih hi cih phawk ziziai ahih manin,"maan hi, tu o," ci a, full mark a ngahsak hi. Sangsia ginalo.

Khatvei leuleu Zolai sangsia khat in, "Hihpa lai at 'Pankhawm Hatna Hi' cih pen inn lam ah hong sim unla, zingciang kikum ding (group discussion) nei ding ci. Amau zong ciah, inn a tun ciang a nu leh pa kitawng in, "I tapa thumanglo pen nanghang hi," ci a na kingawh uh. A nu in, "Nang pasal hive cin, na hilh kei ding maw," ci. A pa zong ut deklo, "Nang a nu hive cin, na nawipiak kawmin thuman ding na hilhpah kei ding maw," ci. A mawhpua ding kuamah utlo. Na ta hiven a ci leh nang kep nang khoi hiven a ci tawh, kithutuak theilo ahih ciangvua, a ta zong sanginn a tun kik ciang kikupkhawmna ah: "Siapa aw, pankhawm pen ahi thei vetlo hi," a cihnopna in, "pankhawm hamsa hi," ci hi. Banghang? "Ka nu leh ka pa zong pangkhawm theilo hi, ahi zongin a ki it a kiteng mah uh hi," ci hi. Siapa zong sau ngaihsut khollo ahih cianga, numei pasal zong ngaihsutna a kibanglo thei himah e ci kawmkawm in, "Maan hi, tu o," ci a, full mark a pia leuleu hi. Sangsia ginalo.

Zolai sin ziahziah, A=Ak khuangta, thawh hunta, B=Bi leh lo gamlak po, .... ci toto, Z=Zomi te hanlungciam khangto diam, diamdiamdiam? a cih ziahziah khit uh ciang khat khat a gensak. Tua laitak naupang khat in a khut hong lamto in, "Sia aw, Z=Zomi te hanlungciam, kikhentoto diam" a cih leh a siapa in zong ngaihsun ngeungau in, hisa lua, dik salua, ahi zonga hi cipah ngamlo, zuau lah gen utlo, 'thudik gen ding, thuman gum ding, zuau genlo ding' ci a sangnaupangte ahilh den, apattah denpa leh amaute model hisi ahih cianga, a tawpna ciang hamsa sapipi in, "Zong hi peuhmah veh aw mate," ciin, "Maan ei, tu o," ciin, full credit mah pia leuleu hihtuak hi.

Zuau genlo sia i ci diam, sia ginalo ici zaw diam?

Zolai lunglut huai peuhmah hi ei mate.

Hau Za Cin
Phuitong Liim

Hanciam i cih den a meetna om hiam?

What is the use of trying? Hanciam i cih den a meetna om hiam? Hanciam, hanciam, hanciam hi den mawk hi. Zomi hita maw? Hanciam laitak. Zomi khangto ta maw? Hanciam laitak. Zogam hong paalta maw? Hanciam laitak. Zineita maw? Hanciam laitak. Pasal neita maw? Hanciam laitak. Gam ading nasem ta maw? Hanciam laitak. Hanciam, hanciam, hanciam... bang phatuam?

Minam thupi hi hang ci, minam hihna mite muhding lahkhiat ding lah omlo. Kampau bek minam kilahna hi khinlopi; a kampau mahmah zong mi-a tawh kibang toto ta, Zomi te kampau tuam pen kizanglo deuhdeuhta, ei lah ki Zomi sak panpan. Chin ci a hong kithei minam sung pan lusei pau 'enga' zangte a vekpi un 'enga' zangkhawm diamdiam ahih manun minam tuam Mizo in hong dingkhia uh a, tuhun ciang pawlkhat bangin Chin tawh level bangin koih phial ta uh hi (Chin sang upa zaw a koih nuam pawl bang om phial lai). 'Bange' ci pawl Zomi ciin kipan leuleu Chin tawl level in i kilamsang zo ta hiam, a tung deuh ah Mizo bangin i kikoihzo ta hiam, i vek in 'bange' i ci ta hiam; tua ahih kei leh i hanciam kisam lai vak...

'Bange' cih bangci ding? Hanciam lai ding. Hanciam bek tawh pha ding maw? Minam ciamtehna Vaphual mahmah zong kibanglo pi e. Pawlkhat Phualpi lim gelh, pawlkhat in Vahai lim gelh, pawlkhat in Phualleng lim gelh, pawlkhat in Phualleingak lim gelh, bangcih ding? I vaphual mahmah zong kibang phot leh e... hanciam laitak. Minam puanlap (flag) zong kibang maw? Pawlkhat in Vaphual tuangsak, pawlkhat in tuangsaklo. Pawlkhat in a kikalh in bawl, pawlkhat in a kizul in bawl... A mel leh puam (design) mahmah zong kibanglopi. Tua zat ding, tua zatloh ding cih bang om theilo hiam? A hipen zat ding cih i minam sungah kihilhna omlo hiam. Ahi pen ding omlo hizaw hiam. Ei ut tek hih ziazua pen ahi pen hizaw hiam.

Zomi kici teng i kipatna bulpi i gen ciang akibang hiam? Zomi pianna sangnaupang te sinsak ding hileng bang sinsak ding. Inntungpa leh innuaipa theihna kibang kei leh e, bangcih ding? A kibang ding hanciam ding. Khat in Khul ah piang ci dingin khat in Sinlung a piang ci ding. Khat in Sen gam pan piang ci dingin khat in Cimnuai a piang ci leh e? A kibang ding hanciam ding. What is the use of trying? Hanciam a meetna om hiam?

Khat in Zomi minam puan a silh ciang mel tuam ding. A dang khat i Zomi minam puan a silh ciang a mel tuam ding. Inn sakpa Zomi lam theih pen inn khangpa Zomi lam theih tawh kibanglo ding. Tua leh bangci minam khat hi thei ding? Minam tuam mah hipah lo ding maw? Minam khat a gawm sawm ding. Minam khat suah ding hanciam ding? Hanciam a metna om maw? What is the use of trying? Ei hoihsak ciat zui dingin tua a kibanglo teng helkhawm dingin tua tawh Zomi bawl ding. A kibanglo gawm khawm pen hoih peuhmah in cin, Sakhituihup (rainbow) bang ding hi. Etlawm peuhmah ding hi. Zomi pen a etlawm mahmah kisam hiam? Sik pen kigawm tamlo a khauh mahmah hi. Diamond pen a kihel tamlo a, manpha mahmah hi. Sakhituihup pen etlawm mahmah napi huih nung leh bei a, guahzu in Nizung om kei leh piang theilo hi. Zomi zong haksatna, kipawl khop teitei a kulna om kei leh pianglo zel ding maw. Sepkhop loh theihloh ahih ciang bekin Zomi hong piang zel ding maw?

Hanciam a meetna om takpi hiam? What is the use of trying?

Kisin leng hizaw lo ding maw. Min khat Zomi cih bek mah zatkhop ding kisin leng e. Zomi banga kalsuan khop kisin leng hizaw lo ding maw. Minam puan khat zat kisin leng hilo ding maw. Minam ciamtehna lim khat bek zat kisin leng e. Minam puanlap (national flag) khat bek zat kisin leng e. Minam lai 'hih hi' cih khat neih kisin leng e. 'Pot luck' Zomi sang khat bek a hi giugeu Zomi a hoihzaw diam? Zomi sungah tribe tuamtuam om cih sang Zomi pen tribe khat hi ci zawleng e? Nam neu tuamtuam lungsim pua in nam lian i bawl sawm leh ahi thei takpi ding hiam? Nam neu lungsim tawh i nitum kha kei tam maw.

Hanciam den lai ding maw? Ahih kei leh kisin ta ding? What is the use of trying?


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Kawlpau ah Zopau tampi kihel

Zokam icih ngakngak pen pau leh ham lam siamte in (linguist) a bulpi Tibeto-Burman hi na ci uh hi. Bang acihna uh hiam? Tua nihte pau pan hong ka khia hi cihnopna ahi tam maw. Tua pau nih bulphuh in a mengkhia pau hi a cihnopna uh ahi tam. Tua ahih leh tua lam mite ihi uh cihna hia? Sen gam Tibet gamke pan pai khia, Kawlgam nawksuk, mualtung kahto, tuipi gal kana Sial ek denkek banga kithehthang laitak Zomi te ihi kha kei tam. A theician om tuan samlo. Upmawh a gen ngam teng a hampha hiphot. A kicianzaw a a kikan ciat mateng.

Tua hileh i pau e le? Kawlpau ah Zopau tampi kihel hi. Ahih kei leh Kawlte in Zopau tampi hong kepsak uh hi. K = Kawl leh Zo, u leh nau ci napi; T=Tedim pau, eima pau ci kik; Z=Zomi te Tedim mi, kici lo leuleu si. Bangcih ding? Tua lam a theite adingin koih ni. Ei lunglut lamah lutkik leng.

Kawlte in Zopau, ut leh Zokam i cih tampi hong kepsak uh hi. Mikangte in zong tampi hong kepsak uh a, Kala leh Meitei te in zong tua mah bang hi. I khualzinna a gamlat semsem leh Zopau hong kepsak ding mi kitam muh semsem ding hi. Asenpi mahmah cih ding hi.

A gamla tung deuh Zomi te zat dingin 'awle' cih tangin mikangte in 'OK' cih na kepsak uh a, 'hei' cih tang in 'hello' cih na kepsak uh hi. Kawlte hong kepsak 'nainganzi' cih taang in 'politics' cih na kepsak ta uh a, 'piahtana' cih tang in 'problem', 'kahbia' cih tangin 'mixed' cih bang in. Nisuahna pan Nitumna ciang a pem khin Zomi te hi a, pemta Zomi sung pan a gamla tung pen te hita uh hi. "Lungtup gam tung," i ci theita diam bel thei khang in, tuate tunna lam bel a ki mitsuan tek zawdeuh tawh kibang hihang. A dang tampi omlai inteh.

Hahkat taka Zokam hong kepsak, Zopau hong puahsak hih i leitung sanggam mikang leh kawlte, nam dang te i kikholhpiha, i lawmbawla, i midang bawl hetloh ding ahi hi. Amau hong kepsak kei leh en koi ah i Zopau, i Zolai kemzo leltak ding. I zat khit masaksak 'one time use' dan a a nusia pahpah, a pai pahpahte hive hang. Zokam a pa in zang, a ta in zang nawnlo. Zolai a pa in simthei, a taten sim thei nawnlo. Zomi khangthu a pa in lunglut mahmah, a ta in khangthu leh ngeina leh minam thu peuhmah kin nawn vetlo; PS3 leh iPod, iPhone, iPad te kinzaw ta. Break dance leh club party khawng nuamsa zaw. Tuktu kulkul peuhmah za kha nawnlo.

Mexico te leuleu in, Spanish pau zangte ci zaw ni in, 'Hei' i cih pen a lehlama hong laksak uh in, 'Hola' hong cih sak leltak uh. Sen te leuleu in lah, "Na dam hiam?" cihnopna in Ni mah thupisak uh hivem, "Ni hau ma?" ci bilbel uh hi (Ni na hau na? a ci nuam ahi tam maw, Ni hau te mi hampha, mi nuamsa, mi en huai, mi cidam a ci nuam uh ahi tam, theisam khang). Sen gam pan Shi Fu cih i nusiat khit ciang (cikik zel ni, i kipatna bul hiven) i pupa in Nu, Pa, Pi, Pu, etc cihte tawh hong pantah a, themkhat i mitvak deuh ciang mite hong kepsak Zokam ahi Sia, Siamah, Oja, boss, sir, etc cihte i zangto theita a, a dang tampi hong kepsakte uh zong a zangto thei zel dingin i khangto hi. Kiallap dinga Christian Missionary J.H. Cope te pawl hong bawlsak pen mite hong kepsak Zokam i zat theih ciangin ki nusia dinga, 'Ka pa Kaw-te hi, Ka nu Zaw-te hi, kei pen Zaw-mi hing" cih pan, "I am an American, my father an immigrant, my grandfather I don't know him," cih tan kitungto ding hi. Khapi tung kah khit ciang kahna ding Aksi tampi a omlai bangin kiallap a i zatpak Zokam panin mite hong kepsak Zokam te zatding tampi omlai hi.

Zomi te i mailam limci mahmah hi. Kampau bek hilo, Ngeina, Lai, Biakna cihte zong mite hong kepsak i zat nailoh tampi i manawh ding omlai hi. Mothak bangin i nunglam sang i mailam sauzaw lai hi. Tua mun i tun ciang "Sumkuang Tuili Khiat Bangin" kuamah phawklo in ei zong tuipi lianpi sungah nuamsa leitung dang leh minam dang englo, phawklo in i zap diaidiai ta ding hi.

Na ngaklah hia?


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Bang teng in Zomi hong hisak peuhmah ahia le?

Zomi a it ding bang kituh phialphial ve hangin guai, Zomi i cih bang hi a, kua hi a, bangte Zomi hi a, kuate Zomi kici a, bangin Zomi hong hisak peuhmah ahia le?

I kamsiam in Zomi hong hisak hiam? I zindo siam in Zomi hong hisak hiam? Christian ngeina i kipletna in Zomi hong hisak hiam? Bawm leh Seng i puakte in Zomi hong hisak hiam? Lokho in Tu leh Hei, Tem leh Tei, Suk leh Sum, Lawhpi leh Lawhciang i zat te in Zomi hong hisak hiam? Puandum leh Puanlaisan i silh te in Zomi hong hisak hiam? Nopni dahni i kiuap, ikikhoite in Zomi hong hisak hiam? Hua lai mualtung gamah i teen ngei manin Zomi ihizaw hiam? Zangsungah tenglo a Khamtungah i ten manin Zomi ihi hiam? Beh leh phung u leh nau naihuai deuh teng tawh khua khat ah i ten tek manin Zomi ihi hiam? Dotna tampi om dingin ka um hi.

Bang in Zomi hong hisak peuhmah hiam? Na ngaihsun ngei hia?

Biakna zuih kibang ci leng kibang takpi hiam? Pupa hun in dawi bia i cih leh a dawi biak uh kibang hiam? A kibat leh bangteng hi peuhmah hiam? Kithoihna kibang i cih leh bangteng hi a, bangci kithoih hiam? I theilai hiam? I theih a phamawh hiam? I theih ciang Zomi hihna ahi diam? Theihloh Zomi hihna ahizaw diam? Tuhun ciang biakna kibang lai hiam? Kibang kei leh Zomi a kikhen khen cihna ahi diam? Biakna kibang kei leh minam khat in din ding haksatna a om diam? Biakna kibang i zuih pen minam damna ding a hi kha veve diam? Zomi i cihte biakna vai theih zong minam bitna ding ahi diam, theih kulse lo, ciamteh kulse lo, phawk kulse lo i ci suk mai diam? Kithoihna ah a kisam kammalte a kibang hiam?

Ngeina kibang ahih manin Zomi hi hang i ci diam? I ngeina a kibang takpi hiam? Zi neih dan a kibang hiam? Zi pui dan akibang hiam? Moken leh Moman a kibang tek hiam? A kibang diak pawlkhat a om kha hia? A kizul i cih pen a kibang tawh kilamdanna, kibatlohna a nei hiam? Pasal neih dan a kibang hiam? Sih ciang kivui dan akibang hiam? Kawsah hanken - kensak dan a kibang hiam? Inn luahza kipiak dan a kibang hiam? Uzaw, nauzaw cih a kilamdang hiam? Free choice ahi hiam, ahih kei leh nu leh pa deihna bang hizaw maw, ahih kei leh beh sung vaihawmna hizaw maw, ahih kei leh innkuan thusa/tanupi te vaihawmna hizaw maw, tua bang vaihawmna, deihna a kibang takpi hiam?

Kampau kithei teng ci ding hileng i pau kammal a kibang takpi hiam? A kibang dingin i kigawm nuam takpi hiam? A kibang teng i zangkhawm hiam, ko a hi ciin i kituhzaw hiam? Pau khat zanglo pen minam khat a hi thei takpi diam? Zat deuh khat a om a kisam diam? Kihohon napi pau kithei tuah kei leh minam khat hih utna a khangsem takpi diam? A kiamzaw diam? Pau khat zanglo minam khat midangte in a zahtak takpi diam? Lai neilo khat minam a kici thei diam? Zolai i cih pen koi pen tak hiam? Koi pen Zolai ciin i ciamteh dinga le? Zolai i cih pen Zomi a kici teng in i pom thei hiam? Zolai cih minvawh i nei thei hiam? A kisam hiam? A kul hiam? A kul kholkei zaw hiam? Ut tek in pheng ommang lel leng Zomi hihna ahi zaw hiam? Ut tek lai zang lel leng Zolai akici zaw diam?

Zomi i kicih leh Zolai i neih a kisam dia? Zongeina i neih a kisam dia? A mi mahmah Zomi a kici a om a kul dia?

Ei kuate i hia le? Who are we?

Zomi i cih kua?
Zolai i cih koi?
Zongeina i cih bang?

So, tell me, what makes a Zomi a Zomi?


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Bang gelh ding?

Florida Zomi Innkuan (FZI) te in tu kum 2010, kum ?? a cinna uh pawi bawlding, tua tawh kiton in magazine/souvenir bawl ding... thului gelh nuamte in gelh a khak theih.... bang gelh ding? Zomi Siamsin Magazine Nov 2010 ading thului gelha khak theih... bang gelh ding? Mizogam ah Zomi Baptist Churches Champhai khuate in kum 25 cinna souvenir laibu bawl sawm, thului gelh a khak theih... bang gelh ding? Shillong ah Zomi omte kikhopna Zomi Baptist Churches kum 10 cinna Souvenir kibawlsawm, article gelh a khak theih .... bang gelh ding? Adang tampi omlai..... Malaysia Zomi te thukizakna ZAM THUPUAK ah thului gelha puak theih.

Tua ahih leh... bang gelh ding, bang gelh ding, bang at ding?

I gelhgelhsa teng mah a bul zem ding, a lai puah ding, a dawn zep ding. Tua hi leh i laigelhte a hoihlo omlo a, a sia omlo hi. I deihna teng bek i at kiau ciang, i deihna teng bek gual nih gual thum tawh i nusiat ziau ciang a deihna kitel napi Magazine, Souvenir te ah suah dingin laimai dimlo lua thei hi. Laigelh cih zong nungak mah banga zepzep a kul hi a, naungek banga puahpuah a kul hi. Pulpit tung pan thungen khat pen tomsak mahmah ci. "Na piangthak un" ciin kumsuk ziau. A tawp uh cianga mipite in, "Na thugen tom si e," a cih leh, "Ka deihna teng tua hiven," ci ziau hihtuak. Murlen ah Pasian thu hong gen masa Pu Evan. Son Lang bang zong, "Nang Pasian thu um dingin hoihve teh aw," ci kawikawi bek hih tuak hi. Tua thu mah sermon in gensak leng naikhat in a zolo om lai ding hi hang. Kei zong thugen ka kipat vanglak leh nai 1 leh alang (90 mins) bang a hawmthawh phial ka hita hi. Ve khanglang.

Sumpi ap pawlkhat in nailang dekdek hun zang thei uh hi. Pawlkhat leuleu in lah gual khat a zo suak pah. Kibang hetlo hi. Apna hun sausak nuam lua kisa Eden Huan pan panin Calvary tungto sak in, Zomi te Christian suahna ah lutsuk kik in a kikhawm teng pi leh pu te hun pan hong mualsuak phei in, a kitawikhawm sumpi te tungah lungdam ko kik zawzen in tua ciang a piate piakna pa tungah ap pan... (pawlkhat bangin ap mangngilh in ngetbeh zawsawp).

Kalsim a suak thukizakna om, nisim a kihawm zong om, kha khat khatvei kihawm om, kumkhat khatvei kihawm om, a hun zui a kihawm zong om. Tua te ah bang gelh ding? Bang thu at ding? Zolai in at ding maw, mikang lai zang ding maw, Sen lai zang ding?

Na ngaihsun ngei hiam?

Hau Za Cin
Phuitong Liim

800 wickets!

Ama khang bek hilo ama pianma a kimawlte in zong a ngah zawhloh uh '800 wickets in Test Matches' a ngah hizen hi. Leitung pianzawh cricket kimawlna khempeuh ah amah zaha wicket ngah thei om nailo a, ama milestone a kheng cih thadah a tung omnailo hi. Tua manin thupi a, leitung kimawlna ah a hampha, a thupi, a minnei khat hong suak hi.


FIFA te numei bawhlung U-20 World Cup Germany ah kimawl laitak in a pasalte uh a ciahpah uh hang a numeite uh Champion zong a hithei lai North Korea te thupi mawhlo a, tuma in zong na champion ngei uh hi. A pasalte uh sang siamzaw cih hilo in a kisuihpih uh numeite sang siamzaw cihna hizaw hi. Amau Octopus genkholhna buaipih lo uh a, WC om hi cih zong a theilo bawhlung uk zong omkha thei tak hi. Super Eagles te numei pawl pen Super Falcons kici a, USA tawh kinuai ding uh hi. A zawh uh leh semi final, a zawh kik uh leh final, a zawh kik uh leh bang....? I theihsa - Hip hip hurray!


Amah kum 38 phata a, hih Test Matches khit ciangin Test Matches kimawl nawnlo ding cih a genkhol hi. 800 wickets a ngahna dingin wicket 8 a lak kul a, 792 wickets neisa in hih kimawlna Gale ah hong pai ahi hi. India tawh Test Matches kimawl ding hi a, cricket leltak ah bel India pen World Rank 1 khawng hi gemgam sam hi. A khepimuk uh sau a, dindel thei uh i cihsa, mate... tua mana India tawh Test Matches kimawl ding 8 wickets lak ding cih pen bawhlung suihna bang hileh Brazil tawh Zomi Innkuan Aizawl te kidem dingin goal 4-0 a zo ding cih tawh kibang pian hi. Tuazahpi bel hi sam kei in Brazil leh South Africa kidem dingin SA 4-0 Brazil in zo ding cih dan twh kiteh thei ding hi. Tua hi a, 800 wickets ngahna ding pen lametna LIANPI neih kul hiphot mai hi.


A kimawl uh leh a ni khat ni, ni nih ni, ni thum ni, ni li ni cianga ah 797 phata. A tawpna ni nga ni in wicket 3 a lak kul hitazen a, a tawpna, a lot tawpna ah tua wicket 3-na ngah takpi hi. A masa lamah a lot tampi in a satpa khe kha taleh endikpa (umpire) in "na khe kha" cihsak nuamlo ahih manin 800 wicket milestone pen Zusa/Bilpi leh Sumkuang tai kidem hong bang dekdek a, tun zawh ding kingaphuailo tawh kibang hi. Ahi zongin a 'hun lapin' a ngah geigei hi. Indian movie mah bang himai hi, a last minit ah ngah ciaiciai...


A pian cil pan a khut guh kitanglo, kawi ahih manin a lot dan tamveipi ICC leh a diak in Australia te in kamtam thei zel uh a, ahi zongin physicians te leh cricket expert te in a etcian uh ciang amah a lawn hilo in a veisuak mah hi na hiveve hi. Tua ahih manin a ma cricket bawhlung vikdan, veidan, lot dan pen midanga tawh kibang vetlo hi. Etcil in nuihza a, lamdang kisa ciat hi, kei zong ka tam theih loh hang ka nuihza mawk hi. I theih ciang ama pianpih na hi zaw a, mit-kaai pian nungak heel tawh kibang hi. Ei ana kipiapia e... hmmm..


Tu in Gale khuapi pen ama adingin a khantawn a mangngilh ngei nawnloh ding khuapi hong suak a, tua Test Matches pen a mangngilh ngei nawnloh ding kidemna hong suak hi. Aman bel, "800 wickets sangin Sri Lanka te ka gualzawh ding uh a thupi himasa zaw," ci bilbel hi. Zomi te bangin thukhual liamliam sam. Seeng Q! (Japan pau, Japan te mangpau pau leh amau pau suaksak uh hi ei: "Thank You" cih pen "seeng Q" "seeng khiu" ci vetse uh, ariato.)


A mel a hoih mahmah khol kei zong cricket kimawlna ah bel amah sanga test matches ni 5 kidemna ah wicket la theizaw omlo phot ahih cianga a hampha pen suak hiphot hi. A mukmul leh a kha mul, a sam kiil thilthel leh a puandup vom... not so attractive, but you can't write him off. He is a star. A hero. A king. A champion. A record holder.... and so on...

Oh, sorry amin gen mangngilh dek. Congrats Mr. Muttiah Muralitharan.


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Singapore 2010 Youth Olympic Games - 1

August 14-26, 2010 sung Singapore in "Singapore 2010 Youth Olympic Games" zindo ding hi. Leitungbup gam 205 te National Olympic Committees taangmi in kidemmi (athletes) leh sia (officials) 5,000 val deuh kihel dinga, media taangmi 1,200 val leh a kisapna mun peuh ah a huh ding volunteer 20,000 ban ah Youth Olympic Games a en limlim dinga hong pai mi 320,000 te kituahkhawm ding hi. Khangno kum 14 pan 18 kikal tengin kidemna nam 26 tawh kitaiteh ding uh a, Ngeina lahna leh Pilna Siamna sinkhopna hun te zong zangkhawm ding uh hi (Culture and Education Program).

Singapore 2010 Youth Olympic Games in leitungbup khangno te kiangah Olympic thu luanpih ahi siamna kicing, kilawmtatna, leh khat leh khat kizahtakna cihte sin a, kem a, zang den dingin hansuah nuam hi (to inspire the world youth with excellence, friendship, and respect). A kihel khempeuh adingin a khantawna manpha leh a mangngilh ngei nawnloh ding uh thumuhna hi pelmawh ding hi.

Zomi tawh 'pok-huan/ciimsat' nawn dah mai ni, WC thu hinawnlo ahih manin. Enjoy!

A thulu ding uh "Blazing the Trail" cih hi a, Zokam in koih ding hileng bang icih tam aw: "Na lampi totsa taangden hen" cih bangin koih leng bang aci tam maw. Hong huh dih vo. Na totsa lampi pen midangte tot theih dingin khuavak bangin taangden hen a cihnopna hi. Na paina sa lampi pen midangte in zong hong tot taak dingin limpha, ettehpha suaksak in. Na khekhap pen zuihtak hi hen. Na hih, na sep, na bawl khatpeuh mite etteh taak dingin hih in; tua banga hoih nusiat in a cihnopna hi. A hoih a pha a gamta ding, a etteh taak khangno hi ding cihnopna hi. LS tawh zong a kituakna mun om leh kilawm. Mite adingin limpha suak in, limpha na hi in...

Sakol 38 hong tungzo a, Australia pan hih YOG sunga zat ding ngiat a a lei uh, a sinsa uh hong puak ngiat uh hi. Kidem ding peuhmah in amau sakol puak kullo in YOG saite in siksak cihna hi. A zatkhit uh ciang Thuammual lam khawng ah a khahzau tam uh maw, Sen te annek pawi ah pai ciang "khamval luak theih" cih bang hi leh bel a zatkhit uh ciang khatta kiciahpih leh Tonsim lam zinpih dingin... :)

Olympic mei halna (olympic torches) nam 16, kum 1938 - 2008 kikal a kizangte zong hong tungta a, mipi ettheih dingin Aug 15-25 sung Blazing the Trail Exhition at ICC Level 3 ah kikoih ding hi. Etman omlo hi, free admission.

YOG phawk tawntungna dingin sumtang zong kibawl a (coins), mipi ettheih dingin zong (June 29-July 18, 2010 kikal bek) Olympic Superstore, Orchard Road ah kikoih hi. A lei nuamte adingin gold S$10, Silver S$5, Copper-Nickel S$2 hi.

YOG ambassador dingin Usain Bolt, Michael Phelps, Yelena... amau kuate cih na theihsa hi.

YOG ah kihel kidemmi te in tualsung nasep (community work) ah kihel thei ding uh a, a ut te in inn za nuh, huan kho siang, miphalote tawh kikhawl, lai tep, singsui, etc cih bangin a hun uh zang thei ding uh hi. Tua banga midang te adinga kizat, hun piak pen mihing nuntak a etlawmsak leh nuntak a manphasak gamtat hi ciin Singapore kumpi in ciamteh hi. Tua banga a kisamte huh pen Education and Culture Program in a ngimna khat hi ci uh hi.
Ei zong ci kha dek dek hang ei...sorry.

Lawm Suan (Pa Vungh Suan Mang) in a genna ah Olympic kidemna mun a hunlapa mite a tun theihna dingin kumpite in mawtaw lampi zong zingkhat (a laizang) hawisak (give way olympic) hi ci hi. Tua pen olympic hun sung khempeuh kizang ding hih tuak hi. Opening ceremony lutna ding, closing ceremony lutna ding ticket kizuak ta hih tuak hi. A lunglutte in ngaihsut huai. Bawhlung suihna ding Jalan Besar Stadium bek kizang ding a, et man pek 5 (pre), 7.50 (qr final), leh 15 (final) Singapura sum hih tuak hi.

Battery kizang ding "Energizer" hi ei. Suncreen zong amau pia ding hih tuak. Theme song ding in: "Everyone" cih hi.

A thubulphuh thum: siamna kicing, kilawmtatna leh khat leh khat kizahtakna cihte a deihna uh hih bang hi. Siamna kicing (excellence) cih ciangin sports ah kidemna, kitaitehna bek hilo in mihing nuntakna leh khantohna ah zong siamna kicing neih ding a thupizia a gennopna uh ahi hi. Mihing khat pen ama lunglut lam ah siamna kicing nei in hattak in mai anawt ding ahi cihnopna hi. Kilawmtatna (friendship) cih ciangin kidemna, kimawlna tungtawna kimeltheihna leh ikibatlohna, i kilamdanna te zong theisiam a, kitheihsiampih ciat ding cih deihna hi. Khat leh khat kizahtakna (respect) cih ciangin siangtho taka kidemna, siangtho taka kimawlna, lungsim siangtho pua kawma hanciam ding, eima hihzawh ciang leh hihzawhloh ciang thei ding, i cidamna zahtak ding, i kiim i kianga omte zahtak ding, i tenna leitung mahmah zong zahtakbawla itna tawh kem siangtho ding cih deihna hi.

Hih pen YOG a khatveina hi (1st Youth Olympic Games comes to Singapore kici hi).

(zop lai ding)



Hau Za Cin
Phuitong Liim

Singapore 2010 Youth Olympic Games - 2

Singapore pen neucik hi a, khepek lianpi nei leng miksi banga sikcip suk ziau ding hi. Ahi zongin a gam neu banglo in a lungsim uh lian a, 1st YOG a zatna ding vuah a lapi uh zong "Everyone" cih hita zen hi. Mi khempeuh huam hi, (ei zong ci kha dekdek zel hang e, sorry). Everyone a cih vial uh bang hi peuhmah hiam; en dih ni.

E v e r y o n e



Singapore 2010 Youth Olympic Games Theme Song



Tabitha
Walls are down
Hopes arise
Rings of the world unite



Steve
Every child
Has a wish
To glow like the stars above



Jessica ~ Bridge 1
Lift our voices as victories blaze
This is the day to win with grace



Chorus
Raise your hand for our generation
Fly the flags of every nation
Reaching out for that moment in our lives
Raise your hand for our generation
Living out your aspiration
Time to fly way beyond the skies
A world that shines for everyone



Jody
Be the best
Go all the way
Friends beyond the race



Sean
Cheer the joy
Share the tears
The journey remains our pride



Bridge 2 *
Lift our voices as victories blaze
This is the day the world will shine on for everyone




A Zokam in ci kik bualbual leng (free translation):

"MI KHEMPEUH"
Singapore 2010 Youth Olympic Games Theme Song

Tabitha
Baang kicim
Nithak suak
Leitung bup kilemta

Steve
Mi kim in
Lunggulh nei
Van aksi bang taang ding

Jessica ~ Bridge 1
Gualzawhna tawh kiko khia un
Lungnuam taka gualzawh ni hi

ChorusMi khempeuh ading khutte lamto in
Mi namkim puanlap khai ni
Tua bang ni hong tung ding i ut pen hi
Mi khempeuh ading khutte lamto in
Na lunggulh banga nungta in
Van meipi khengin I leng dinga
Mi khempeuh I taanvak ding hi.

Jody
A siam pen
Hi tawntung in
Mi namkimte lawm

SeanLungdampih
Zong kahpih
I tonkhawm diamdiam ding hi

Bridge 2 *Gualzawhna tawh kiko khia un
Tuni pan kipan mi khempeuh lungdamta ding hi



Hih lasa lasiam te hampha uh hi, leitungbup in Aug 14, 2010 ciang TV pan na en ding uh ahih manin.





Hau Za Cin
Phuitong Liim

AIDS vaccine kingah dekta

US gambup natna kilawh thei kan pawl National Institute of Infectious Diseases (NIAID) ah a lian pen Mr. Anthony Fauci in, "Kum tampi aki hanciam zawh ciangin AIDS vaccine tuni in a kizo ding hita a, kingah dekta ding hi," ciin gen hi. "Kum tampi sung, tu ma deuh tanin zong bangciang kitungta hiam cih kigen theilo a, kingah thei ding maw kingah theilo ding cih zong kithei vetlo hi. Ahi zongin tuma kum bangzah hiam sungin upmawh sangin kimainawt kik vat a, kingah thei ding dinmun kitungto hi. Tua banga kingah theihna ding a kilametna pen Thailand ah mi tul sawmleh guk (16,000) tungah tua HIV/AIDS vaccine kisin a, noptuampih uh ahih man hi. Tua a kisinna ah lametna kimu in, mipi lakah hawm khiat ding zaha lawhcing ahih nailoh hangin lametna lianpi hong neisak hi. Tua manin a lawhcin ding kilamen hi. Tuama peuhmah vaccine ding cih lunggulhna leh deihna a om hangin a piang thei takpi ding thu ahih leh hihloh kicianlo hi," ci hi.


Nung kal sungin NIAID scientist te in a lai hawmna vuah antibodies nam nih thu gelh uh a, tua antibodies te in HIV nei leh neilo khentel thei hi ciin pulak uh hi. Tua antibodies nam nihte gawmkhawm lehang HIV lungno za ah sawmkua (90%) khakcip thei hi ci uh hi. Khangsak theilo, pungsak theilo. Hih antibody khat zawzaw tengkhia dingin tua pen i thahlup nop virus tungah belhsak dingin tua pen vaccine a zang ding; ahang pen antibody te virus lungno tungah belh leh tua virus pen thazawmsak in khangsak theilo, sisak hi.


Ahih sawm dan uh pen antibody te virus tungah belhsak dingin tua ciang tua virus pen mihing pumpi sungah thun ding in tua virus in HIV ngah theihna lakpan dal ding hi. Hih pen Austria gam Vienna khuapi ah International AIDS Conference 18-veina July 18-23, 2010 a neih ma ni vua a gen ahi hi. "Thailand gama ka sinna uh pan ni khat teitei HIV/AIDS vaccine kinei ding hi cih kicianta a, a ni a kha bek kicianlo hi."


AIDS vaccine pen a kingah ding ni leh kha kitel nailo ahih manin kum tampi kivei theilai a, tua sungin i hih ngeisa 'kikep ding' mah a thupi pen ahi hi. Tua kikepna ding van tuamtuam condom zat pan kikapna phim siangtho zat cihte zong i zoptoh zel lai ding hi. Tua vanzatte a kisam mite kiang a tun theihna ding i nasep lianpen hiphot a, gam khangto laitak gam ah a kisam lak pan za ah sawmnih (20%) bek in tua a kisapte uh ngah uh hi. Tuate kiang i puak zawhna ding hanciam ni. AIDS dalna ding nasemte leh kumpi thu neite in a tam theithei in a kisam mite kiangah hih nasep i hanciam semsem ban ah a tam theipen midang lawh lo dingin i khaktan ding ahi hi. AIDS neisa te in midang a lawhlohna dingin sem leng AIDS neisa i damsak kik mah tawh kibang hi. A taktak in cileng manphazaw thamtham hi.


Vaccine i ngah mateng kidalna leh kikepna mah uangbawl in hanciam lai ni," ci hi.


Fauci pen NIAID ah Head hi a, leitungbup AIDS vaccine zonna lamah makaipi khat ahi hi.



Hau Za Cin
Phuitong Liim

Kangmei patau huihpi guahsia

Taiwan ah guahpi zu in tui hong khanga guam leh mual te kicim in mi tampi in a inn leh lo uh taan in a gam uh kieukhia a, supna tampi a thuak ban vuah amau nuntakna mahmah sihna tuak ahih manin ka lungsim ah ka pi in a gen theih zel, thu a nget cianga, ....Topa aw, kangmei patau huihpi guahsia lak pan hong kem in.... a cih zelte ka phawk velval hi. Ama khangah kialpi nihvei na tuak a, gamlak singgah leh singteh tawh a kivak hun uh om hih tuak hi. Lo pan piang buh leh bal, vaimim leh be te kicinglo a, singgah theipuam a zon tawm uh tawh zong a kicinloh hun om hih tuak hi. Tua banga kialpi a tuak uh ciang nektawm zongin buai den uh ahih manin a innsia, a losia uh puah manlo in huihpi guahsia thuak in omzel uh hi. Tua banga nektawm zonga gim leh tawla a om laitak un huihpi guahsia in behlap leh gim kibehlap suak ahih manin hamsa semsem a, tua bang haksatna tawh kipelh pen Pasian thupha hi ciin ngaihsun uh hi. [Pasian, tuni a i biak pen ahi diam i thei kei a, ahi zongin 'van leh lei a bawlpa' kiangah thupha na ngen uh hi.]


Tuhun ciangin inn leh lo zong hoihzaw ta, khantohna tawh kituak in vanzat zong hoihzaw, tozaw, kipzaw ahih manin huihpi nung ding kikihta lua nawnlo a, guahpi zu ding kikihta lua nawnlo tawh kibang hi. Inn lah bitta, guahzu maimai in letzo nawn samlo a, a tam a tawm zongin guah lak pan bit lel hi. Ka pite khangah bi inn leh khampheng buk khawng hilel ding ahih manin guahpi zu leh bitlo, gial kia leh dawllo, keh, vang, kawt hi ding hi. Tua manin tulai i lungkham tawh amau huna lungkham uh kibanglo cih ding hi. Ahi zongin tuabang haksatna pan a kem thei khat om a, tua pen Pasian hi cih na thei uh hi. Huipi nung leh zong a inn te uh leemkhia in, a umna teng lengkhia thei a, nei leh lam zong mut mang thei hi. Tulai ciang tua bang lianga patauh huailo in kikhangto ta a, ahi zongin za ah za a kibit hi tuanlo hi. Nidang sang pen kilungmuangzaw a, tuate ciangciang ah thunget kisam i sa nawnkei hi.


"Tua bek hilo, nisim nek tawm hong pia in" cih zong i lungsim tawng tawh i thungetna hinawn mello tawh kibanga, nek ding ciangciang a ki patau nawnlo tawh kibang hi. A val, a dimlet, a behlapna cihte ki uang ngetzaw ta a, hauh ding, avala neih ding kilimngetzaw ta tawh kibang hi.


Ka pi in a lungkham mahmah pen kangmei, patau, huihpi, guahsia te na hi hi. Kangmei cih ciang amau hun lai in inn pen bi tawh kilam a, buhpawl tawh zong kilam a, tuum teh leh singteh khawng tawh kilam hi. A umna zong mau dap phan khawng hi lel a, a sual lah gua dap hikik lel hi. A khuam lah sing hilel ahih manin meikang kha leh a vekpi in a kangtum baih mahmah ding ahi hi. Tua manin nidangin inn kang leh kiphelh manlo a neih leh lam teng a bei hiziauziau hi. Kum tampi a kepkep a khoikhoi uh minit 20 sung khawnga kangtum khin cihna hi. Tua bang tuak khak ding pen kamsiatna lianpi hi in a kihtak uh ahi hi. Tulai ciang tua hun zah in meikang kipataulo dingin ka um hi. Vanzatte hoihzaw ta, mei kang kha leh zong paisuak lo in kiphelh man dingin vanzat leh gelna kicing omta hi.


Patau a cih ciangin gal leh sa piang kha ding cihna hi. Gal hong laang kha leh numei naupang tualsung pan taikhia in gamsung gamnuai ah kibuk kul dinga, numei naupang patau in akpi mu in a neksawm bangin kawkak ding uh hi. Tua bang tuah khak ding pen khangluite in a lauh mahmah khat uh hi a, khua mipite a bit ding, khua mipite a galmuang ding cih pen hausa leh upate vaihawm leh deih, a hanciam uh ahi hi. Tua bang hun pen tu in nung ngaihsut leng "Hai lai" hun himawk hi. Ahi zongin tua hun laiin lamdanglo hi. Tuipi gal tunma in i kiko giapgiapte khawng tuipi gal tunzawh ciang a hai huai mahmah bang na hilel hi.


Kumsim August kha hong de peuh leh Florida State te in Sunshine a muh loh khak ding uh lau uh hi. Huihpi pingpei hong kilat khak ding lau uh a, Tornado, Hurricane a tuamtuam hong tun khak ding lau uh hi. Thungetna ah hong phawk un a cih uh ciang zong tuate tawh kipelhna ding pen item khat hi thei hi. Japan gam ah zinling pen a ngeina bang in a ngaihsut phial uh hangin a hat mahmah a liin khak ding amau zong dipkua veve hi. Indonesia ah meikang hangin gam lianpipi kangtum a, vanleng lenna ding nangawn nawngkaisak in meikhu kizel hi. South Africa ah WC a om laitak in Brazil ah tui khangin mi 100 val tuiin tai manga, si uh hi. Zinling hangin Haiti ah mi tampi si uh a, inn leh lo tampi kisia hi.


Hih bang leitung ngeina tawh a kizom, natural disaster a kici pen mihing in a kipelh nuam ciat hi a, kuamah a tuak nuam, a thei nuam om masa lo hi. Tua bang tawh kipelh theihna ding lampi a thei omtuanlo a, Himalaya mual mong saklam mualdawna teng pitek khat in bel "Topa" na ko hi. Tua "Topa" pen hihte khempeuh a bawlpa, a kempa, a piangsakpa hi dingin um hi ding hi. Ama ngaihsut tawm ahi tam, ahih kei leh Zomi ngeina ah tua bang ngaihsutna na om khin ahi tam?



Hau Za Cin
Phuitong Liim

Akpi meibawi

Akpi in no a keuh ciang a mei kibawhsak a, a mei tawng hi. A mei a khan kik ciangin a note lianta a, a tui kik hunpah hi. Tua bangin akpi khangah no keuh, no kai, mei bawi, tui kik cih bangin life cylce a nei hi, mikangpau a kawm ngaingai hi hang ei, life cycle. A meibawi hun pen a nungak kik laitak, a nopsak laitak, mawhpuak a neihloh laitak ahi hi. Guah hong zu in kuamah a khual ding omlo, a huai ding omlo ahih manin amah bek tai liatliat lel hi.

Ka guah aw zu sengseng
Ka kel aw tai diamdiam
Neihtong te kongmai nuai a,
Akpi meibawi tai ta liatliat

ciin la kisa hi. Tua la pen kohsak dan hi a, ka neulai in ka pi tawh guah a zuk ciang innka tau ah ding kawm in inn kong a ak tai diamdiam, kel tai diamdiamte ka muh uh ciang naukepna bangin ka sa zel uh hi. Hih la phuak kua hi diam, bang hun a kiphuak hi diam cih pen kithei nawnlo a, Zomi te Nau Awih La namkhat ahi hi. Doh Reh Meh a kibulh lo Zomi la neih masak pawl hi in ka um hi.


Tu hun ciangin i nu leh pate in nau awih la hong phuak ding hileh bang aphuak tam uh maw? Akpi a mu nawnlo, kel tal a mu nawnlo te in a la phuah ding hileng bang i phuaktam maw. A sa i nek zah in a tak i mu nawnkei a, KFC khawngah aksa a si kai neunau khawngin i petsuk guapguap a, kam gei teng san khin phial mahleh nopmawh isa kei ta hi. Nau Awih La tawh awi ding hi leng bang ciin i phuak tam maw? Naukepna te lah Computer khawng, TV khawng, CD player leh Cassette Player khawng hita a...

Electric aw mit lo aw,
Ka nau TV ensak aw,
Ka nau CD ensak aw,
Ka nau VDO games siamsak aw,
Ka nau iphone ngai sak aw,
Ka nau phone ah pausak aw.

cih bangin i phuakta mai diam? Ahih kei leh,

Bawi aw hong khang mengmeng aw,
Pam a computer siamsak aw,
Gamdang tuipi gal tungsak inla,
Mi nam suak mi ngeina zui sak inla,
Tun leh zua u leh nau ngilhsak in,
Hauhna namkim pilna namkim na guan in.

i ci zaw diam?


Akpi meibawi pen ama nuntakna ah a khangno hun tawh kibang ding hi. A kep a huai ding a omloh laitak hi. A nopsak laitak hi. A tung a nuai a don ding a kisap loh laitak hi. Guahzu leh amah bek bikhaliim lam zuanin tai a, inn nuai niliap ah kibu dingin tai liatliat lel hi. A nung a ma khual kullo a, ama bitna ding bek a sep phamawh lo hi.


Akpi Meibawi la a phuah Zomi te in amah banga i suahtak laitak amah bangin ei bek i ki khual kha hiam? Akpi bangin ei bek lu taakna ding zongin i tai kha hiam? Akpi tawh i kibang thei hiam? Akpi in bel amah bek kikhual lel hi, Zomi te tua bang ihi thei ding hiam? A meibawi masasa i kitaisan zelzul diam?


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Bang lian pen?

Mihing nuntakna ah bang lianpen hiam cih na ngaihsun ngei hiam? Na pian pan na sih tan in bang lianpen hi in na thei a? Nek ding maw, silh ding maw, giahna ding inn maw, innkuan maw, nu leh pa maw, lawm leh gual maw, sum leh pai maw, cidamna maw, zat zawhloh ding sum maw, etc... Pasian thu um, Lai Siangtho thuzui, upna leh biakna a nungta Pasian tungah kinga te adingin bel i LS in hong ITNA lianpen hi.

Tu laitakin a omlai thu thumte pen upna, lametna, leh itna hi a, tua thumte sung panin itna mah a thu lianpen ahi hi. (1 Korinth 13 : 13)

Nungak tangval kingaihna ah itna mah lianpen a (a tuabang lo a om leh thu tuam), zi leh pasal hi khinte kikal ah zong itna mah lianpen a, lawm leh gual kikholhna ah zong itna mah lianpen in, Pasian nasem a kalsuanna ah zong itna mah lianpen hi. Mihing khat nuntak sung tawntung in itna mah lianpen hi kici thei ding hi. Gal kidodo te in zong itna mah na zong veve uh a, a kitawngtawng i cihte in zong itna mah na lunggulh veve uh hi. Kuamah tawh a kikhawl theilo amau beka thu tangpek te in zong itna mah na lunggulh uh a, itna neia it taka nasemte in zong amau tungah itna kilak ding na lunggulh veve uh hi. A piak zah mah uh amau zong lamen uh hi. Mihing tung pan a ngah kei uh leh van leh lei a bawlpa kiangpan na ngen uh a, Amah in bel ciil hetlo, zeek hetlo in itna na pia ziahziah hi.

Nungak leh tangval a ki it ciangin a akbawm sia nangawn mu leh nuamtuam a, ama min kigenkha bek leh zong kekkia bangin kiguihsak hi. Vokpi in a note it lua ahih manin sawlpang khuhcip ta leh a nuai pan zongkhia veve a, zawhngeu in a note a it luat manin a koihna mite in a theih ciangin mundangah tuah kawikawi, sel kawikawi hi. Ngasa namkhat in a note it lua ahih manin ngasa dangin a nek ding ciangin a kamsungah muam in a ne thei ngasa a paikhiat khit ciangin siakhia kik a, humbit hi. Vaphual in a no keuh mateng a pi a bu sungah buan tawh zuutnelh in khumcip a, a tate a leng theih ciangin khahkhia hi.

Kolkatta khuapi lam gei a niin paihna bawm sungah a kipai naungek leh phakte a sih ma un la khia a puan tawh tuam in silsiang in, sathau namtui tawh zut a, a muk ah tawp in, a khut ah tawi a, Pasian kiangah lungdam a ko thei Mother Teressa nasep zawhna zong itna hang mah ahi hi. A gam mite a it mana Mikang kumpi in Ci peuhmah India mi in bawl theilo ding ciin a khaktan sawm hang hilo ding ci a vuak leh sat thuak a thongsung na ngawn a tung ngampa Mahatma Gandhi pen India mipi leh India gam a it man ahi hi. Mikang kumpi in leitungbup ah gam a kek zawhna hang zong a mite in agam uh a itman uh hi a, a galkapte in a gam ading a thuak ngam man uh ahi hi. US galkap Iraq ah galdo dingin a kuan masa ding akituh ziahziah na hang uh pen US gam a it man uh hi a, cimawh huhna sum a piak khiat ziahziah uh zong mihing nuntakna a it man uh ahi hi (humanitarian aid).

Vantung tokhom na ngawn nusia a leitung mimawhte gum dinga hong kumsuk a, a pilna siamna khempeuh ban ah a hun khempeuh mawhnei mite adinga hong zanga, a tawpna ah ama sisan tawh hong tatkhiatna zong hong itna hang ahi hi. Itna simloh kuamah lei na kiba kei un ciin hong nusiat a, itna tawh khat leh khat na kikhawl un ci hi. Tua itna tawh tomcik leitung om sung nuamsa dingin hong deih hi. Huaihamna, itsikna, hazatna, duhgawhna, etc te tawh kipelh a kiniamkhiatna tawh itna laka nasem dingin hong deih hi. Tua zahta a hong deihsak midang hilo a, i Pasian ahi hi. Mihing bangin hong piang a, Pasian bangin hong it hi. Angsung theihna gitlohna cihte tawh kipelh a itna tawh a kalsuan hi dingin hong deih ahi hi.

Tuipi sagih kantan in mualtung gam keu vot leh thosi thovai tamna hong zongkhia a mihing ngeina nuntak theihna dinga hong pattah a, hong zongkhia missionary te nasep khempeuh itna hang bek hi a, eite hong itna hang hi masalo in van leh lei a bawlpa a itna hang uh ahi hi. Adoniram Judson, Hudson Taylor, William Carey, etc te nasep khempeuh mihing it man hi masalo in Pasian itna pan hong luangkhia mihing tungah a kizeel hizaw a, tua itna a ngahkha, a tangkha te a hampha ahi hi. William Carey nasepna gam Bengal minam te tuni tanin India gamah laisiam minam, kumpi u lian sem minam hi toto uh a, science pilna leh thu theihna lamah a madawk hi den uh hi. Calvary mualtunga itna sisan luang kizom suak in India gam khuapi lak pan a kihhuai pen Kolkatta nangawn sawpsiang in a mite lungsim ah pilna, ciimna leh thutheihna guan a, van leh lei bawlpa a phawk loh uh hangin Ama nasempa hoihtak in nasemsak uh ahih manin tuni tana Botonical Garden, Zoological Garden, University leh College te a gah a lawh uh a khum mahmah te ahi hi. Tua itna pen tuni dongin kizuun zuun laia, kikepcingsak in mite in zahtak, kemnuam uh hi.

Huatna tawh nasepna Japan te galkap tampi a sihna phual Imphal ngei ah WW II phawkna mun pen paan kaiin, gambu a, a kiim a kiang buah thilthel hi. A kipuah zel teei hangin mite in pakta lua khollo a, thupi simlo in enzuul lel uh hi.

Guaktang phial a omlai eite hong pattah dinga khuaizu leh nawitui tawh a nuamsa sa USA pek pen missionary Cope Topa te hong pai vingveng hangin tuni in hih ZONET tungtawn in Zolai tawh i kiho thei a, thu i kikum thei hi. [A hun tamzaw ah kikumlo in i ki tawng, i kinial, tungnung i kituh guapguap lai kha phial zongin]. Tua itna hangin a nuntakna nangawn bei lawh liangin eite kiangah hong nusiat a, tua itna hangin eite tuni in tuipi gal kaan ding i kidem phial maita hi. Lai atpa khat in 'Pasian thupha' cih i lim zat luat manin ei hong huhte nangawn i mangngilh liang hi... a cih dinmun i tungto liang hi. Itna nasep khempeuh itna tawh kithuk kik tuanlo a, a phawk kha om dinga, a phawk kha nawnlo om ding hi. Ahi zongin a gah kibanglo kha ding hi. Mi 10 damsak hilo ka hiam, 9 te koi ah om hiam? 9 te thupha leh adang khat i thupha ngah kibanglo hi, kikimlo hi. Mihing tung pan lamet pen lungkiat huai a, Pasian tung pan lamen leng lungnuam hi. Itna khempeuh zong Aman hong thuhsak dinga, huatna, bawlsiatna khempeuh phuba zong Aman hong laksak ding hi. Na khempeuh a bawlpa theihloh in a piang khatbeek omlo a, Ama muhloh khatbeek omlo hi. Thudik thuman a thukhenpa hi a, a dik a maan in a sem ding Pa hi.

Itna hangin Shillong Khasi nupi te in ann a huan ding uh ciang buhtang khut dim khat pham in a khol uh, a nek ngaih uh ciang KHUTPHAM nasepna hong kipan a, numei sep theih Pasian na cih sungah a thupi mahmah itna tawh gam kekna nasep hong suak hi. Tuni tanin tua bang nasep kizom to a, buh tang a phamlo te in zong Pasian ading khenkhia in a piakhia uh hi. Tua itna lah kipat, Khasi gama ITNA GOSPEL a tun pen kum 150 val pan ding hi. Ahi zongin leitung kizel a, itna nasep thupi in kingaihsun hi. Sangkah naupangte in a sangkhak ding uh ciang a silh puan lui teng uh khawm in a kisamzaw diakte kiangah hawmkhia uh a, tua tawh Pasian itna lak uh hi. Tua zong damdam in kizel a, itna nasep thupi khat ahi hi. Anngawl a nektaang piak khiatna zong itna lahna hi a, a zang tampi om hi. Pasian neihsa sawm-ah-khat ban ah a val in a pia om a, itna hang hi in, na lianpi sem sak hi. Bill Gates in India gam ah HIV/AIDS dona dingin sum tampi pia khia a, mi tampi in nuntak lawh in mi tampi in nek muh lawh hi. Itna nasep ahi hi. India mihau Steel Industry neipa in bel, "ka hauh mahmah khit ciang mite ading pia khia pan ning" ci hi. Leitungah steel industry nei a hau pen thum lak ah kihel napi pia khia nai tuanlo hi. Cik ciang a pia tam?

Hauh cianga piak ding maw, neih ciang a piak ding maw?

Ka hauh ciang pia ning ci in, hau ngei kei leng. Ka neih ciang pia ning ciin nei ngei kei leng. Ka pil ciang sem ning ciin pil ngei kei leng... Topa a lungkim tam? Zawnglua pia zo keng, it zo keng ci in hau ngei tuan kei leng. Topa'n a tawm a tam cilo hi. Na neih zah pia in ci lel hi. Na neih val hanciam in cilo a, na neihsa sung pan pia in cilel hi. Leiba in zong ci tuanlo hi. Sum puk in zong cilo hi. Na neihsa sung pan pia in ci hi. Itna na neihsa a om hiam? Tua te na zang thei hi. Itna na kholsa om hiam, tua zang phot in. A kiam leh hong dimkik ding hi. Ciktui bang ahih leh a kisuakkhia zahzah hong phul kik dinga, hong dimkik lel ding hi. Tunglam pan kamciam khat om a, a piate in tam ngahkik dinga, a pialo te khangtuanlo ding, kiam semsem ding ci hi. Kamciam a peel ngeilopa kamciam hi bilbel hi. Leitung bei dong note tawh kong om khawm ding acipa kamciam ahi hi. Tuni in pia khia in. Itna lak in. It zawhloh a om leh it thei dingin kisin in. Nang hong bawlsia te thungetsak in. Nang hong langpangte adingin thungen in. Nang hong simmawhte itna lak in. Nang hong thusimlote itna lak in. Nang hong hazate adingin thungetsak in. A za dingpa ITNA PASIAN ahi hi.

Mihing ngaihsut tawm a hi hetlo van leh lei a piangsaka, a sunga om khempeuh nuntakna a bawlpa hong hilh a lian penpen, a thupipenpen in ITNA ahi hi (1 Korinth 13 : 13). Tua itna a zang thei dinga teel tuam i hih khak pen mi hampha ihi hi. Van leh lei bawlpa nasem i suah theih bek zong a hamphat huai hi khin hi. Tuni in Amah teekteek in a gen lak pan a lianpen ITNA a zang thei dingte ihih manin nak hamphat lua hi hang. Ciil hetlo in i zat ding, zeek hetlo in i zat ding hi. A bei theilo pen ciil huai khollo hi. Hong kipia kikkik ding ahih manin.


Hau Za Cin
Phuitong Liim