Friday, July 23, 2010

Kawlpau ah Zopau tampi kihel

Zokam icih ngakngak pen pau leh ham lam siamte in (linguist) a bulpi Tibeto-Burman hi na ci uh hi. Bang acihna uh hiam? Tua nihte pau pan hong ka khia hi cihnopna ahi tam maw. Tua pau nih bulphuh in a mengkhia pau hi a cihnopna uh ahi tam. Tua ahih leh tua lam mite ihi uh cihna hia? Sen gam Tibet gamke pan pai khia, Kawlgam nawksuk, mualtung kahto, tuipi gal kana Sial ek denkek banga kithehthang laitak Zomi te ihi kha kei tam. A theician om tuan samlo. Upmawh a gen ngam teng a hampha hiphot. A kicianzaw a a kikan ciat mateng.

Tua hileh i pau e le? Kawlpau ah Zopau tampi kihel hi. Ahih kei leh Kawlte in Zopau tampi hong kepsak uh hi. K = Kawl leh Zo, u leh nau ci napi; T=Tedim pau, eima pau ci kik; Z=Zomi te Tedim mi, kici lo leuleu si. Bangcih ding? Tua lam a theite adingin koih ni. Ei lunglut lamah lutkik leng.

Kawlte in Zopau, ut leh Zokam i cih tampi hong kepsak uh hi. Mikangte in zong tampi hong kepsak uh a, Kala leh Meitei te in zong tua mah bang hi. I khualzinna a gamlat semsem leh Zopau hong kepsak ding mi kitam muh semsem ding hi. Asenpi mahmah cih ding hi.

A gamla tung deuh Zomi te zat dingin 'awle' cih tangin mikangte in 'OK' cih na kepsak uh a, 'hei' cih tang in 'hello' cih na kepsak uh hi. Kawlte hong kepsak 'nainganzi' cih taang in 'politics' cih na kepsak ta uh a, 'piahtana' cih tang in 'problem', 'kahbia' cih tangin 'mixed' cih bang in. Nisuahna pan Nitumna ciang a pem khin Zomi te hi a, pemta Zomi sung pan a gamla tung pen te hita uh hi. "Lungtup gam tung," i ci theita diam bel thei khang in, tuate tunna lam bel a ki mitsuan tek zawdeuh tawh kibang hihang. A dang tampi omlai inteh.

Hahkat taka Zokam hong kepsak, Zopau hong puahsak hih i leitung sanggam mikang leh kawlte, nam dang te i kikholhpiha, i lawmbawla, i midang bawl hetloh ding ahi hi. Amau hong kepsak kei leh en koi ah i Zopau, i Zolai kemzo leltak ding. I zat khit masaksak 'one time use' dan a a nusia pahpah, a pai pahpahte hive hang. Zokam a pa in zang, a ta in zang nawnlo. Zolai a pa in simthei, a taten sim thei nawnlo. Zomi khangthu a pa in lunglut mahmah, a ta in khangthu leh ngeina leh minam thu peuhmah kin nawn vetlo; PS3 leh iPod, iPhone, iPad te kinzaw ta. Break dance leh club party khawng nuamsa zaw. Tuktu kulkul peuhmah za kha nawnlo.

Mexico te leuleu in, Spanish pau zangte ci zaw ni in, 'Hei' i cih pen a lehlama hong laksak uh in, 'Hola' hong cih sak leltak uh. Sen te leuleu in lah, "Na dam hiam?" cihnopna in Ni mah thupisak uh hivem, "Ni hau ma?" ci bilbel uh hi (Ni na hau na? a ci nuam ahi tam maw, Ni hau te mi hampha, mi nuamsa, mi en huai, mi cidam a ci nuam uh ahi tam, theisam khang). Sen gam pan Shi Fu cih i nusiat khit ciang (cikik zel ni, i kipatna bul hiven) i pupa in Nu, Pa, Pi, Pu, etc cihte tawh hong pantah a, themkhat i mitvak deuh ciang mite hong kepsak Zokam ahi Sia, Siamah, Oja, boss, sir, etc cihte i zangto theita a, a dang tampi hong kepsakte uh zong a zangto thei zel dingin i khangto hi. Kiallap dinga Christian Missionary J.H. Cope te pawl hong bawlsak pen mite hong kepsak Zokam i zat theih ciangin ki nusia dinga, 'Ka pa Kaw-te hi, Ka nu Zaw-te hi, kei pen Zaw-mi hing" cih pan, "I am an American, my father an immigrant, my grandfather I don't know him," cih tan kitungto ding hi. Khapi tung kah khit ciang kahna ding Aksi tampi a omlai bangin kiallap a i zatpak Zokam panin mite hong kepsak Zokam te zatding tampi omlai hi.

Zomi te i mailam limci mahmah hi. Kampau bek hilo, Ngeina, Lai, Biakna cihte zong mite hong kepsak i zat nailoh tampi i manawh ding omlai hi. Mothak bangin i nunglam sang i mailam sauzaw lai hi. Tua mun i tun ciang "Sumkuang Tuili Khiat Bangin" kuamah phawklo in ei zong tuipi lianpi sungah nuamsa leitung dang leh minam dang englo, phawklo in i zap diaidiai ta ding hi.

Na ngaklah hia?


Hau Za Cin
Phuitong Liim

No comments: