Sunday, July 11, 2010

Minam Picing I Suahna Dingin

Hau Za Cin
Phuitong Liim

Minam picing i suahna dingin minam picing lungsim i neih kul hi. Mihing tulza tampi tawh a kibanga i ngaihsut theih kisam hi. A kibang cih ciang ngeina, kampau, biakna cihte kibang khin ding cihna hipah samlo in; sisan khat pua, sul khat kual, tuun sung khat piang hi hang i kicih theih kul ka cihnopna hi. Innkuan khat leh nih, khua khat leh nih leh beh leh phung sung ciangciang khawng bek huap ngaihsutna i neihte i paihmanga, i beisak kul hi. A hun leh a mun zui a ngaihsutna picing i neih theih zong picing gamtatzia hi a, tua bang gamtat kilawm a kisam minam i hita hi. I minam milip hong kibehlap in, i nekzonna, i zinsuk zintohna hong kidanga, i biakna zuih ut, i mimal lunglut hong kidangin, i politics muhdan zong hong kibang nawnlo a, i duh i deih hong kibang khin thei nawnlo in, innkuan khat zong i lunglut leh i hoihsak hong kidangta hi. Tua manin 'picing lungsim' i puak theih ding hong kisam pha diak hi.

Thuakzawhna (tolerance), ahih kei leh theihsiamna (understanding) , ahih kei leh midang ngaihsutzia theihsiampihna cihte minam picing te neih sitset khantohna nuntakzia ahi hi.

Tua bang a nei theilo minam pen a picing nailo, a niam mahmah, a khangto nailo leh a mitkeuh nailo minam ahi hi. Ei cih sangin Kei cih thupisak zawkna, ngaihsun khawmni cih sangin Kei ngaihsutna cih nopna, semkhawm ni cih sangin ka gen teng sem un cih lungsim te nam niam leh khangto nailote neih leh gamtatzia ahi hi. Democracy hilo Autocracy zang guapguap lai cihna hi.

Minam picing lungsim i cih ciangin bang hi mawk ding hiam? Haksatna, lungdamna, gelkholhna i cihte a picing, a hoih a zangsiamte. Na khat peuhpeuh ahihna bang lian in a mu theite cihna hi. Ahihna bang lian in mu thei cih ciangin a hoih leh ahoih in mu ding, a siat leh a sia in mu ding cihna hi. A hoih hi napi a hoihlo a mu hilo in; a hoihlo zong a hoih a mu hilo in. Liangko kikim ding deih, To leh Sal om ding deihlo cihna hi. Tua bang ahih kei leh To sem leng nuam dinga, sal suak leng nuamlo ding hi.

Mi picing i cihte in naupang lungsim paaita hi. Naupang ngaihsutna ah ama pa pen a hatpen hi tawntunga, picing ngaihsutna ah a pa pen a hatpen hi tuanlo hi. A sia apha khensiam in a hoih zui in, a sia puah a, a kilawm in gamta hi. Naupang in a sia a pha khentheilo in a kem ding kisam a, a pattah ding mi kisam hi. Picing in biakna pawlpi khat ah ngaihsutna tuamtuam om hi cih thei a, tua ngaihsutna tuamtuam te pomsiam hi. Thu kikup ciang ama ngaihsutzia tawh a kibanglo om ding cih tel a, ama ngaihsutna sangin a hoihzaw a ngaihsun om dinga, ama ngaihsutna ciang a ngaihsun banlo zong om ding cih muthei hi. Ngaihsutna hoih pen zong zahtak in, a niam pen zong zahtakbawl siam hi.

Zomi zong minam picing i suahna dingin minam sungah ngaihsutna a tuamtuam om ding cih i theihsa ahih manin tuate i pomsiam ding, thupi i sak om dinga, thupi i sak kholloh pawl zong om ding hi. Biakna zuihzia ah zong ngaihsutna hong kibang khinlo thei ahih manin a tuam deuh, a veikeh deuh i sak cih bang om tek ding hi. A tam man in maan khin lo thei a, a tawm manin khial khinlo thei hi. Tua bangte mimal suahtakna hi ciin i pomsiam ciang Zomi sung nuam ding hi. Politics ah zong tuamah bangin pawlkhat in Zomi Party thupi sim dinga, pawlkhat in party dang thupi sim kha ding hi, ahi zongin i bulpi Zomi ihihna kikhel tuanlo a, deih leh zuihnop kibanglo hilel hi. Crusade leh Cialpi a thupi sim mahmah sia pawlkhat om dinga, Lai Siangtho sangkah leh Pasian thu sinna a thupi sim pawl om ding hi. Kha Siangtho deihna bangin pai ding cih a thupisak pawl om dinga, Kha Thu limlim a zadah hilo napi a thupi simlo zong om veve ding hi. Tua te khempeuh biakna hi a, kitheihsiamsak ding picing gamtat ahi hi.

Khantohna leitung ah a hoihzaw, a siamzaw, a pilvai zaw cih bang om tawntung a, kisin den ding, kisin tohtoh ding a thupi mahmah ahi hi. Tua bang kisinna ding in kisin dinga kisam i sakte a pulak thei, a pholak thei, a lakkhia thei mi kisam hi. A hoihna bekbek a genthei mi kisam a, a hoihlohna bekbek a gen thei mi zong kisam veve hi. Vallua ta ei, ciin a khaamna (break) tuan thei ding zong kisam kik zel hi. A tawmlua lah hoihlo, a vallua lah hoihlo, a hoihbek in a zeek thei ding moderator zong kisam hi. Moderator sem dingin kum upa cih manin ngaihsutna upa khin tuanlo thei a, kum naupang cih manin ngaihsutna naupang cih zong hikhin tuanlo hi. Minam hi in, mimal hi in, pawlpi hi in, kipawlna hi in, innkuan khuasung, vengsung hi ta leh "hici zaw deuh leh" cih a genkhia ngam, a pulak ngam a om kei leh tua society pen khangto lo dinga, kiam lam manawh kha ding hi. A hoih zaw ding akipulak naak leh "himah ei" ciin a saangsiam paha, a kisin pah, a hanciam pahte khangto a; "kei nong tua cih se" ci a kikhasia sak ahih leh a khangto lo ding ahi hi. Minam picing suahna dingin i khialhna i hoihlohna hong kipulak leh i saan siam ding, ka kipuah kul hiveh e, i cih theih ding a kisam ahi hi.

India gam ah Lusei te a khan mahmah na khat uh pen amau ahoihzaw ding thu khat thei le uh numei pasal cilo in kihilh pah ziahziah uh, kigenpah, maitang ah zong kipattah pah uh hi. Khatveivei zakdah huai phial hi. Ahi zongin "an open rebuke is better than secret love" cih pen mucian lua uh ahih manin hizah in khantohpih uh hizen hi. Zomi te pen kihilh ngamlo, kihilh leng zong -- nang hilh ding ciangciang hisam keng e -- kici pian thong in, kihehnuam phial thei hi. English, Briton te ka cihna, bang kekkek, ka tuahkhak khat lawmpa pen ka kimuh masak uh pan ka kimuhkik uh ciang, "hih teng na kisin in" ci hileh kilawm tak in, a kilawm ding a cih teng hong gen giapgiap mawk hi. I ngaih khikhe hang nopmawh kisa veve hi. Ahi zongin hong itna, hong deihsakna pen kimangngilh thei lo hi.

Minam picing i suahna dingin, i minam kalsuan zia ah, i minam ngaihsut zia ah, i minam gamtatzia ah a hoihlo i sakte pulak in, kibawlphat sawm in; a kizui nailo, i theih nailohte kisin in hong hilh hong tai a om leh zong saangsiam, pomsiam in, kipuah leng i kilaamtoto ding hi. Lai Siangtho sungah Paunak laigelhpa in, "tate picing ding na deih leh ciangduai tawh sat ding phamawh sa kei in" ci hi. Minam zong ciangduai tawh sat a kul hun om ding hi.

***

No comments: