Wednesday, March 28, 2007

Zomi mipilte kam pan

ZOMI SIAMSIN Magazine, Vol.1 (February 2006) lemsuk zuaizuai leeng - II :

.....zan ni-a a ban zom leng .........


T = Tedim pau.....

Zanni in Zomi Lia leh Taang te ki itna thu cik taktak te tawh i tawp a, tu ni in Computer thu tawh a bul pan ni. Lia leh Taang ki itna pen Zomi te in citak tak mah in a ki it hi. Ki it mawkmawk cih omlo in Vaphual nupa kiitna bang hi cih i genzo hi.

Mang Sian Mung, GCC Kalay in Computer Tangthu ciin - kum 1620 hun pan a Arithmetic leh Logarithm tuamtuamte hong kipat dan pan analytical engines tuamtuam hong kibawl tohna thu (1832), kum 1937 kum a electronic digital Computer hong kibawl khiat thu leh kum 1943 zawh lamciang hih khantohna manlang taka hong kibehlap na thu limtak in hong gen hi. Galpi Nihna hun sunga siatna tampi a pian bang mahin khantohna tampi a piangte zong bangzah hiam gen hi. Tuni i tun tohna leh tu laitak a i zat computer te thu kicing takin gen a, mailam ah maban omlaite zong hong cilphul sak mahmah hi. Computer thei vetlo te in zong sim leh a A, B, C pan Z tan om ahih manin thei siam ding hi. Sanginn laibu (text book) bangin gelh dimdiam hi.

Kimpi, KMD, Yangon in a tunga kigen computer sunga omteng leh a kibulh dan te, computer bawl company tuamtuamte thu leh a zatna leh tulai kithuzaktuahna dan tuamtuam - world wide web (www) leh kizopna a susia 'virus' kici te pan kivenna dingin bang kizang hiam cih kimtak in gelh hi.

Tg. Lal Khan Lam, GCC, Kalay in computer sunga om a van nen khempeuh thu a nen a tawng in kimtakin naupang lai hilh bangin hong hilh ciauciau a, kei ading bangin ka zatzat ahih hang hih zaha a sungthu ka theih khatveina hi. Zolai in hih bang lai kiat ka khatvei simna hi.

[Computer Thu ciin a bu ZOCIA te hiam, ahih kei leh mimal kua hiam in a bawl i om hiam ka thei kei a, a om nai kei leh hih sunga omte zong computer sin kipatna dingin zat tak ding in ka um hi.]

Bass guitarist Bo Cin tawh holimna in zom a, Bo Cin Khan Pum in 'kum 5 ka phak pan in Guitar uk ka hi' ci hi. Catch them young (a neu tung pan pattah in) cih hi takpi mawk hi. A lawmte min bangzah hiam a gelh a ka thei kei a, Emperor Band ah kum 15 sunga aseppihte hi. [Emperor Band te minthang hiam cih zong kei mimalin ka thei kei leuleu hi - sorry]. Zomi sung pan a kisin nuam a om leh ka pattah nuam hi ci a, amah hihcianga tunna pen "Pasian hang hi, Pasian thupina ka pia hi" ci hi.

Lasiam Lengtong Pauno (kei ka khua theih tung pan ka theihdan in bel Tg. Pauno hiven tu lai ciang Lengtong Pauno vive in hong kigelh a) tawh Deihpi holimna sung thu pen tampi gen ding om hi.

Khatna ah - Deihpi in "'Minuamsa Video Studio' neipa kiangah ka hawh leh lasiam Lengtong Pauno tawh ka kituah kha a, ka holim uh hi" ci hi.

[Minuamsa Studio cih thu pen a min ngaih kasak mahmah hi in, thupha san huai, Pasian thupisakna kammal kasa mahmah hi. Pasian hanga minuamsa ka hi a ci hi dingin ummawh ka hih manin].

Lasiam Lengtong Pauno pen ka khuatheih tungin ka pano Siapi Khai Za Dal in, "Bualkot i omlai in naupang a gawng ziuzeu khat khoppi cianga naupang lasa siam, lasa zel pen hi" ciin hong gen ngei zo a, tua lai in Lengtong 1na (Lia leh Taang te Lengtong) ka khua vuah hong kizuak a, Tape recorder hong suak tung hi in ko zong khat ka nei uh a, 'Vaimim ciim' la ka ngai zel uh hi. "Amin taktak pen Cin Za Hu Pau hi, Tuithang khuate hi" ci a hong gente tuni in hih kiholimna pan adik mah hi cih ka proof thei pan hi. Ka pano pen sangsia ahih manin leh biakinn ah la makai ahih manin aman Lasiam Pauno pen na thei mahmah ahi hi.

A thugen i sim a, a kammal zatte i et leh Lasiam Pauno kammalte in bun mahmah hi. .... unau 11 lak pan a nautumpen, a kongkhakpa.. cih bang, ka pu ka pa leitang Tuithang ah ka teng hi... cih bang, ka zi Vangteh liapaalno Goih Khan Dim.... cih bang in gen siam se a, thu leh la a siam dan kician mahmah hi. Sanginn ah Zolai sangsia dingin ka deih mahmah pawl hi.

Kum 8 a phak pan Pasian phatna la tomno phuak a tuate Nipisang ah sa pahpah hi. Kum 11 a phak pan ki itna la (love songs) phuak kipan a, tu in a laphuaksa dawng 200 phata hi. (A la thu a vekpi in a bu in a kem tam maw? Deih huai mahmahsa ing). Sia Lianbawi makaih "Agape Itna Late", Sia TSKhai makaih "Sihna Ki Go Zo" leh Sia Lam Cin khum "Kumpite Kumpi" zawh ciang Zomi sungah la khum amah hipah hi.

Zan ni a i gensa mah bangin tu laitak a minthanna dingin 1980 kum to pawl in haksatna tampi phusuak in Zangkong ah la khum na pai a, na ki surrender lo hi. Tuabanga a hanciamna hangin tuni in Zomi sungah lasiam penpente lakah a minthang mahmah hi.

Zomi siamsin te kiangah a thu vaikhak banghiam cih leh "No ading na pil bang un gam leh lei adingin hong siam un, no ading na ciim uh bang in i mi i sa tungah hong ciim ta un" ci hi.

[Hih kiho na sung pan kithei khat pen a laphuah khat midangin ama phuah hi cih theilo in sak sak kha hi. ZOMUS om nailo ahih ciang la phuakte la phuah kikepsak lo hiam, amau a phuakte in a min uh tawh la bu leh la copy te ah tuangsak pahpah lo hiam hi mai thei hi. Labu bawl ciang la phuakte min tuansak pahpah ding ahih dan hong phawksak hi.

Anihna ah - Tun sung khat pan cih la pen Sia TS Khai, Sia Sua Mang tawh a thum un a phuah hi a, Lynn Studio ah Sia Vum Nang tawh a li un group song in a sak khop uh ahi hi. Tua laiin a laphuak thupi ngaihsut lo uh ahih manun a la hong minthang ciangin a phuak pen hih ding ut ciat uh hih tuak hi.]

Sia David Suum, Zomi Festival of Praise 2005 makaipipa tawh Siamsin te holimna ah Lia Cingno dotna dawngin sia Sum in, "Grace Music Institute Founder cum Director" ahih na thu hong gen hi. Ngaih Anglai Mah sungah "Hong hehpih hi, I mawhna hong maisak siangsak hi, Pasian itna I mawhna te'ng sangin lianzaw hi" cih piano a tum hiauhiau laitakin a lawmnu Nem in "Na thugen khauh pai pian veh aw maw" a cih pen Sia Suum ahi hi. Music tawh Pasian nasem ding, Music sang hong ding, Music a lunglut khangno te pattah ding a sawm thu siamsinte hilh hi. Aman 'kam tul khat tawh Helluijah lapi Pasian phatna in sakna hun thupi takin khatveina hong makaih khinzo ahih manin maban limci in lametna lian mahmah lai hi. Zomi hih bang music siam i omlam ka thei nai kei hi.

Tedim pau mah kicing pen ciin Pa Khual Za Go, Munlai in i sanggam dangte pau sungah a om vetlo Tedim pau sung bek ah a om kammal te hong la khia a, a zatna tawh hong bulh lianlian ahih manin Zolai siamlo, Zopau a zang lote in sim teitei dingin a hoih hi. Kisinna dingin hoih hi.

Sia Ngin Khan Khual, Phunom in Zolai leh a zatna lam cih tawh a genna ah - Zolai tawh laibu tampi at ding, sumbuk ah zuak ding hi a cihnopna in :

"Zoniik leh Zopuante sumbuk ah kizuak a, Zopau leh Zolai sumbuk ah kizuak lo hi"

ci hi. Ngaihsut tham cing hi. Tua bek zong thu ngaihsun theite adingin kicing zo hi. Aman kicing takin sangin ah Zolai akisinsak loh dan, Nipisaang ah a kisinsak loh dan, kampau dang i thupi sim zawk dan te pawi a sakna gen hi. "LAI i cih pen minam khat ii nuntakna huingui leh meivak hi" ci hi. Minam hinna, life line khat hi takpi ci hi. Zolai- English Dictionary neih ding akisap dan a genna ah Siapi Vul Za Thang Dictionary pen tutan kizo nailo hi ci hi. Kum bangzah ihmu kha hiam??????

ZCLS Contributing Editor ah Revd vive kigual in, sanglam sai TEO te kihel lo, College sia te kihel lo, sanginn lam tawh akisaite a kihel loh pawi a sakthu lim takin gen a, sanginn ah lailam saite kihel lo in Zolai a khan ding zah in khanglo ding hi ci hi.

(Kei zong a gente ka AMEN mahmah hi. Tun a lai at ZCLS te in zong sim kha ta ding uh ahih ciang a ngaihsut kik khit uh bel lam en ing.)

Nahtang maw, Banla? ci in Tg. Sawmno in thulu dotna koih cit ciat hi. Nahtang maw, Banla??? Guai a dawnna ei mautek in ngaihsun tawm dih hi.... Nahtang maw, Banla????... ...

Sia Kham Ling in Zogam ah Pilna sangte hong kipatzia leh khantoh zia cih a genna ah kum 1896 pan Zogam mikangte tawh a ki meltheih tung pan pilna sinna hong kipat dan, a khan dan leh a kikep ziate hong gen a, documentation hoihpi khat a suak hi (kum 2000 tan ading).

T - Tedim pau eima pau ciin Kung Za Mung in a genna ah Zogam mun pawlkhat ah kikawlsak uh ahih man leh - Zolai lah neilo, a nungta Pasian lah bialo uh ahih manin Zomi kicih ding bang maizum tuak uh hi ciin Zomi pawlkhat nuntakna gen hi. Analyst thupi mahmah khat hi. A analysis pen hoihsa ing. Mencim in minam hong vuk nelh zolo in, minamdangte in hong nawmvalh leh minam kimangthang ziau hi... mihing ki pau thei masa in lai kisin nunung hi, tua manin Zolai na sim siam kei leh Zopau na pau theih teitei ding ahi, Zolai dam in nung sin theih hi...... Hih lai at pen a thupi ka sak penpen hi. Gam leh Nam zuunna lai at lak ah a hoihpen pen hi, hih magazine sungah... a sim khalo te bang i ci dia......

Tedimpau pen Tedimpau bek hinawnlo in Zomi bup pau hita hi, tua manin siam loh pen Zomi khat adingin zum huai hi. Eima pau i cih ciang ei pen Zomi ihih manin Zomipau hita hi.

Zomite minam picing hi hang ciin Sia Vum Lian Pau in a genna ah Zomi te tenna gam leh mun, khuate ah mihing kip in Pupa tenna sa ah mei-am mit nailo hi ci hi. A gennop pen Zomi te khua leh gam kip nei hi hang aci hi. Tua i gam i pupa luahsa gam pen a puah ding eimah ihi hi. Lai leh Pau nei hi hang ci a, TV ah Zomi te muhnop a kisuah sak loh pen Zomi te thu leh Zomi te sepsa tam kidawksak lo hi ci hi. A na et dan, a thu zuun dan, a ngaihsutna pai dan pen khantoh vai mah mah hi. Khangno te makaih dingin Siapa muan huai kasa mahmah hi. Aman kivakna kician nei in midang khutsepsa a neksak nuamlo te, Ngeina a zui ngiatngiat leh Nopni Dahni a ki uap diamdiam te ihi ci hi. (A kicingin a laibu ah aw......)

Tg. Dai Khan Suan, Tuitum in Tedim mite Ngeina pawlkhat a genna ah 'pawlkhat' bekmah gen a, kizepna puante thu a gen hi. Zomi te in Numei leh Pasal puansilh a tuam tuak kinei hi ci hi. Pasal thupina puan om a, nasep puan om hi ci hi. Tua mah bangin Numei te zong na nei uh hi ci hi. Numei in a pasal thupina tawh kituak in zong kizem thei hi ci hi. (Zomi puansilh na tuamtuam leh silh theih dan, galman, saman, salkhawi, etc leh mi nautang te silh theih te a kicing in gen hi) ( A kicing a laibu ah aw.......)

Dotna khat: Dialvom: Sakol simna leh Sagual mat simna ci a, Sagual a cih pen banghiam thei pak kei ing, a thei i om kha hiam? Dialvom pen Cinghpi ciamtehna kasak hi ven.

Think Positive cih bangin a hoih lam vive a ngaihsun Hang Hau Cin, Tedim in Zogam Nopna teng kikum dihni ciin laimai 2 dim in Zogam nopna a kiphawk pak teng hong kuisuk a, Zogam nopna bel kim nai in um keng. Aman zong a gen nailoh om in um ing. Ahi zongin mun dang sangin Zogam a nop zawk mahmah na - a khua hun, huih siang, tui siang, suakta minam i hihna te, ..... pilna siamna i sin peuh mah gual a kibat dan te..... aw ZOGAM nuam aw!!! ( a bu ah na sim mai in aw).

[Hih dan positive taka lai at tampi kisam lai sa ing, gentehna in eima local news tuamtuam leh Siamsin Awging bek ah ahi zongin].

I minam i it takpi leh ciin Nurse Hau Sian Cing, Mandalay in i ni thupi te i lim bawl ding, i Zolai leh Zopau siamtak a i zat ding (a pau bek hilo, siamtak a zat ding), I ngeina hoih - pu zukholh, u zawte zahtakna, tunglam a te thumanna, etc te limtak a zuih ding, i Zo ann leh Zo Puan te limtaka zat ding. Zu, zatui hoihlo, leh natna hoihlo te lak pan Zogam i suahtak sak ding hi ci hi.

Australia pek pan Zogam leh Zomi te a it manin Paul Khaipu in Zomi te Dinmun lungngaihna ciin Zogam mi tuamtuam san dan, Zomi i san dan cih pan i Khuapi Tedim Tonzang, Lamka, etc te i thupi sak ding ahi ci hi. Namdang zi neih, a diak in mikang leh mivom leh misante hih loh ding, zu leh sa pelh a, siatna hong tun thei numei leh sumkitahna te pelh ding in tuipi gal pek pan Zogam leh Zomi hong zuun vangvang hi. Itna ah gamgi omlo a, Itna ah ki sik cih omlo a, itna ah ciangtan omlo hi.

Aman a gen sauna ah namdangte pahtawi theih ding ihihna ding zong kisam a, khangno te zong a limci thei pen in i pattah ding hi ci hi. Biakna leh minam vai kin ding leh makaite tawsawn in makai nuam kituh lo ding hi ci hi.

Na tate a pil ding zah in sang a kah hiam??? Lai a en hiam?? Laibu a sim hiam?? A tha golna ding cin bawngnawi a dawn hiam? Aktui a ne hiam? Anteh lohing ane hiam?? A thahatna ding khom a gilvah anhoih a ne hiam?? Na tate na pattah hoih hiam, Zonote na khangsak hiam??

A tawpna lam ah cidamna ding nam nih - Kamsung leh Ha cidamna thu Dr Pum Sian Mung, BDS in a gelh a, sim ding bek hilo a, theih teitei ding te pawl hi. Sih theih Gultuk natna thu zong Gultuk natna lam a a siam mahmah Dr Tual Khai in limtak in gelh a, gul tuk khempeuh ah kisi lo a, gultuk peuhmah manlanga zato puak ding, puakma a ahi thei zaha kep pah ding ahih dan gen hi.

"Leitung ah i nuntak sungin pilna zon ding thupi sa ka hih manin lukaang thilthel sa in sang ka kah kik hi. Tua manin Zovontawi momno lia leh taang te aw pilna thupi sakin pilna hong hanciam un" - ciin Sia Vum Lian Pau (kum 47 a phak in MSc Maths zo) in khangno te hong vaikhak hi. Kupbeh ding omlo hi (No comments), a gen khempeuh kicing, malkim a zuih pah ding te hi.

AMEN. Siapa aw, lungdam ung.

Sia Kam Khan Cin in Kam kidem dan ciin mipi mai ah, mihon mai ah, mi tawmno mai ah ahi zong thugen siam a kisapna leh kampau siang, thu ngaihsut akisap dan hong gen hi. Tua dingin pilna sin mah bangin pausiam zong kisin ding hi ci hi. How to win friends and influence people leh Public Speaking by Dale Carnigie laibu te tuate adingin kisinna in zat ding hi ci hi.

[Pausiam kisin theih hi cih ka tam zak loh ahih manin pau siam ding ka kisin nuam takpi hi.]

Rev. Thang Khawm Pau in "College ah sia sem Zomi te ka pahtawina" ciin a kipahtawi zo hetlo Zomi sangsia liante pahtawina thu hong gelhsak a, lungdam huai mahmah hi. A hi zongin a thu a i zak bek hilo in a taka mimal ciat in i pahtawi ding, zahtakna i piak ding thupi hi. College kah ding pen nidangin vana gah bang hi a, Master leh PhD te ki mitsuan ngamlo hi ci hi. Ahi zongin tuni in tuate sia dingin Zomi omta ahih manin amaute zahtakna leh pahtawina ka pia hi ci hi. Nang e le??

Kham Lam Tuang in Korea a om sunga Korea te a muh dan leh a hoihna uh a thupina uh limtak in gen a, a gam it dan uh a genna ah tui leh lui peuhmah siangtho ciim kilkel hi ci hi. Korea te in Laibu thupi sak in, a innsung vuah laibu limtakin koih uh hi. Laisim uh hi ci hi. Personal Library thupi bawl mahmah uh hih tuak hi.

Mailam ah a ki enen ding Zomi Siamsin makai masa penpente pan a panmun min ciat uh tawh a kigelh te zawh ciang hih laisin kum 2006 sunga nasep thupi te ki at a, lungdamna laidal leh mailam maban masuanna ban ah siamsin mi 224 te maan (passport size photo), BW in tuang hi. Tua kum in Zomi siamsin University ah Zomi khantohna ding leh mimal khantohna ding a sin mi 224 sang a tawmzaw lo om hi cih kitel hi.

Sin in, Pil in, Zang in.


Zomi mithupite in bang hong vaikhak hiam?

1. Pu Cin Sian Thang in - 'hauhna liatna i cihte a neipa sih ciang maimang pah a, minam leh gama ding nasepna pen a sempa a sih hangin khangsawnte in phawk den hi ci hi.

2. Prof, C Thang Za Tuan in University ah Siamsin te aw.... a en zo, a kan zo, a sin zote mah a atamzaw pilna siamna leh muhna neite hi pah hi.... hoih takin sinin na hoih te sin ngiat lel un cihi.

3. Dr Do Za Dal in - Zolai siam kei hang, kuamah peuh kitat hiam ding hi ci hi.

4. Col. Khen Za Mung in - makai khat suah ciangin kampau mal khat in gambup siasak thei a, kampau hoih khat in gambup hoih sak zo hi, tua manin ngaihsun sa in pau in ci hi.

5. Sia Gin Za Tuang in - A khangto minam in laisim a, lai sim minam khangto hi. Pilna pen lai ah om hi ci.

6. Pu En Kap in - Zingsang tho hak te hauhna in phawnglo hi. Kikholhpih dingin zong deih kei ing ci hi. Nang kikholh pih ding na cing hiam?

7. Sia Kung Za Mung in - Nu leh pa te mipil, mi hau, u lian hi a, tate in nu leh pa neihsa a kep zawh loh ding lauhuai hi ci hi.


NA HOTEL UH DAWL NIAM LUA:

Penglam Zomite Hotel minthang Taungzalat ah tung nuam in pai a zintunman teng a dong hi.

Manager:

Dawl 1na : 5000/-
Dawl 2na : 4000/-
Dawl 3na : 3000/-
Dawl 4na : 2000/- a cih ciang, Penglamin ngaihsun phot in tun sawmlo in kilehkik sawm hi. Manager pa in "Hong tung lo ding maw?" ciin dong teitei hi.

Penglam: "Na hotel uh niam lua" ciin dawng kik hi.

(Penglam College a kah diam? University a siik kha diam?)

Gen khial a om leh kimaisak ni.
Lungdam.

Zogam, Zomi, Zolai khangto hen.

Hau Za Cin
Phhuitong Liim

2 comments:

lambawii said...

Hih bang in thu lim ci leh thu manpha leh Gam leh minam khan toh na ding tampi tak hong gelh khia na hih man lung dam huai leh manpha sa mah mah ing.
lambawii
New delhi

The Last Sort said...

Leave comment kong pai nop khat ah,
Ei mi kawlgam sung a Computer sang kah te(Kawlpi- GCC a kah te a ki pan) pen Sang in a Course te pen hoih thei mahmah in International level hi in, a hi hang in kawlgam sangte pen Particle lam ah hatlo in, Theory lam thei zaw hi ci-in ka mu hi....Tua leh a tam zaw pen sang a man ciang in Job ngah na ding din mun ah i om thei hiam? Tua a hih kei leh sangman ciang in, na dan khat i sep sawm hiam? Kum tampi tha lot a, i sin te koi ah koih sawm hiam? cih question hong dong nuam ing. A thei menmen bek tawh ki ngah lo a, profecssional i sawh din, thupi in, a phua ah zong i sin tohtoh ding ki sam sa ing. Hih teng kong gen ciang in, kei a siam, a thei ka cih na hi zaw pah lo in, hi dan teng ka mu na thu hi ci in gen nuam in.

Lungdam


Blog Archive