Saturday, March 10, 2007

MILIAN LEH THUPITE ‘LOVE AFFAIRS’

“Inn leh lo sum leh pai bangmah nei lo in,
Nek ding bangmah neilo zong,
Ngaih nang tawh om leeng mun khempeuh nuam e,
Kei kiang pan paikhia nawn ken aw, ngaih aw”
– Tg. Pauno, Lia le Tangte Lengtong

A nu deihsakna nial ngam lo ahih manin ama deih nusia in anu deih tawh kiteng hi. Ahi zongin hun leh nite hong bei zel in, phalbi leh khuakhal hong tung zel hi. Khawkhal singpuakna lampi ah zawlluite tawh a kituak tak ciangin nunluite lungsim ah hong kilang zungzung a…. lungsim gim in, sisan phul zuaizuai in, bil ah cimci kaai ahih manin a kisikna kigen zolo hi. Tua pen nidang lai ipi pute hun ahi hi.

Tulai khangthakte adingin Valentines Day cih khawng hong om a, Zokam in bangci koih ding I hiam, ka bulh siam kei hi. Bangbang hi leh ‘na angkawi lung a kim peuh leh singdang ang na zal zong ka lungkim’ ci ding ihiam, ‘singdang siang zuan ding hong phal kei ing na vang mubang kong ngaih man in’ ci zaw ding ihiam? ‘Zawllui leh lamlui ki ngilh theilo hi’ a kicih mah bangin nasepna khat peuh ah kideihsakna lianzaw hamtang a, ‘zawlluite kholh ding anteh lom zong lian deuh hi’ kici se hi. Zawlthu uk khol kenteh icih milian leh scientist minthang pawlkhat te zong itna ah thu ah ana buai mahmah sam uh a, itna in khau bangin ana vialcip gawp sam hi.

Billy Graham zong peng tuan lo hi. A laisim lai-a a it mahmah, kiteng dinga a kutna ding zong mite kipiak pak sanga hoih zaw ‘pak special’ a lei hi. A lawmnu in tua pak takpi zong a saan sak nop loh ciangin lamgei a hawktui luanna ah tua ‘pak special’ pen paih khat suah in a lawmpa Wendell laikhak a, ‘kei adingin aksi etlawmna zong beita hi. Nuntak nopna ding zong ka thei nawn kei hi’ ci hi. A lawmpa in Rom 8:28 tawh a heh nep hangin phatuam tuan lo a, hun sawtpi sung Billy zong a nuntakna bukim thei lo in, penglip den hi. A pianthakna thu hong phawk kik a, ‘nungak hiam, leitung na khat peuhpeuh in ka Topa meel a liah thei kei ding hi, bang bang ka tuak zongin Amah ka zui ding hi’ ciin a kha pet in hong hanciam kik ciangin a nuntakna hong tang kik a, lampi maan zui in leitunga Pasian thugen minthang khat hong suak hi. Pasian thugen minthang mahmah a suah zawh ciangin Boston ah Crusade nei ding hong pai a, tua crusade buaipihte khatkhat a cibai a buk phei phei leh numei khat mu in……tua tak ciang bel Billy zong thakhat thu in a cihna ding theilo in ding vata, gen ding theilo in a lungphu kinawh a, a khua-ul suak in a luvai muaimuai hi. Kum 12 paisa-a amah a nolh nu hi cih a theih ciangin azi, mi fel leh mi pil cih tak mah Ruth in va naih a, a pasal khut va len in, tua numeinu kiangah ‘kong muh nop zawh sawt zo hi. Pasian kiangah pasal duhthusam-a hoih hong pia in ciin ka thum zel a, Billy pen na na nolh manin Topa in hong pia hi’ ci hi. Tua tak ciangin Billy zong kitangval sak in a zi hong kawi phei a, ki it tak in kinam uh hi. Pasian thugen minthang Billy Graham takpi zong hihsan ah bel a lungsim ‘van a khai’ bang mawk hih tuak hi. Amah zong mihing khat mah hi lel a, itna in mihing lungtang zoh loh nei lo hi.

Napoleon Bonarte, French General minthang leh galhang pa takpi zong itna thu ah ana peng tuan lo hi. Gal leh sa mai ah hangsan leh guallel ngeilo pa zong itna huihpi taktak bel ana nang lah mahmah hi. Nuthlawi mel hoih leh thacing, cidam sensan, amit et mai a zong meivam banga puang phiupheu Josephine mai ah a tha liing a, ‘tuisik bang’ hi. A itna thu gelhna laikhak khempeuh I ngaihsut ciangin hih zaha galhang General lungsim dingin zahpih huai tawh kibanga, up huai lo phial hi. A zungbuh piak, a kual sung lam a N to J cih kigelh pen Josephine in zong it mahmah hi kici hi. (Hih zungbuh pen France kumpi vanlui neih lak ah a manpha pen pen te laka khat hi a, Paris ah honeymoon zang a pai khempeuh in muhsawm in tua omna museum hawh teitei uh hi kici hi!!)

Itna in hihna en lo a, kuamah khentuam nei loin, ciangtan zong nei lo hi. President leh president lo khen tuam lo a, General leh general lo zong deituam lo hi. Tua itna kipatna mihing ahih a, a it zong mihing mah ahih peuh leh sanglua leh niamlua cih om tuan lo hi. It lah nei lo a, ngaih lah nei lo hi. Amin mahmah zong itna ahih manin, a it ding a piang ahi hi.

Scientist I cih, scientific theory haksa pipi ngaihsun a lungsim leh khuak khempeuh zang dinga I ngaihsutte zong itna thu ah ana pellem tuan lo in, midang mah bangin itna in ana vial a, a na paisan tuan lo hi.

Radium mukhek a, Nobel Prize zong nihvei tak a ngah liang numei Marie Curie zong itna in ana veh in ana pelh tuanlo a, hun khat sung bang ‘leitung ah kei adingin khuavak om nawnlo hi’ ana ci liang hi. Kum 18 a hih in mihau inkuan Szezuki te inn ah om a, a omna tangvalpa Casimir tawh itna mit in ana ki en kha uh hi, tua itna meipi in tuam ahih manin Casimir in a nu leh pa kiangah zi neih ding ngen a. A nu leh pa in Marie pen a mel leh puam ah gensiatna ding omlo, a mizia leh omdan zong ‘hici zaw hen’ cih ding om tuan lo hi mah leh amau innkuan hausa leh minthang adingin a innteengnu uh zi a va neihsak ding cih pen niamhuai lua in ngaihsun uh ahih manin hi sak theilo uh hi. A lungsim na lua in Marie zong tua insung pan paikhia a Soborne University ah science va sim hi. A hanciamna hangin leitung adinga manpha Radioactivity mu khek nu hong suak hi.

Nobel Prize hong pianna zong numei khat hang hi ding hi kici hi. Alfred Nobel in Dynamite a bawlkhiat pan kipan sumbawl hausa leh vanbawllian (Industrialist) te in bawh in sum tam pipi pia uh a, sum tampi khol man hi. Ahi zongin kua mah in a private secretary tawh kingai ahih lam theilo uh hi. A private secretary Bertha pen nungak fel, pau namli siam hi a, Alfred tawh zong kingai mahmah uh hi. Nikhat Alfred leh Bertha Stockholm khuapi ah kumpi Oscar-II mu dingin a hawh uh hi. Tua lai ah kumpipa tapa Arthur in Bertha melhoihna leh ngaihbanna a muhciang in a vaang tangzolo in zi-a neih dingin a hanciam hi. Tua banga a ngaihluat manin kum 1876 June kha in kumpipa tapa Arthur in Bertha zi ding in la a, Alfred lungleng dan kigen zolo hi. Tua banga pasal a neihsan hangin a pasal neih zawh kum 11 sung ‘love letter’ (zawllai) ki khak den uh a, tua zawh cianga a pasal tawh Vienna khuapi ah hong kileh kik uh ciangin zong Alfred in ‘pasal takin’ a na zintun hi. Tua a ki muh kikna vuah Bertha in Alfred kiang ah ‘hih na Dynamite bawlkhiat pen galvan ding hi loin, leitung khantohna dingin zat theih ahi diam’ ciin kun a, a zawlluinu kutna pen Alfred in zong saang hi ding hi ven kum 1893 January ni khat ni-in Bertha a laikhak na ah a sum ngah bangzah hiam ‘leitung galmuanna dinga nasemte’ piak a sawm thu gelh a, tua zawh kumnih ciangin ‘kiciamna’ khat gelh a, tua pen tuni-a Nobel Prize icih hong pianna hi kici hi. Tua kiciamna pen Nobel Prize kipatna ding kiciamna ana hi gige hi.

Bertha in pasal a neihsan zawh in Alfred in Vienna a sumbukngak numei khat Sofie Hess tawh kiliak liangin kingai uh a, kum 18 a kingaih sungun Alfred in zawllai (love letter) 216 khak man hi!! Scientist minthang leh millionaire khat in sumbukngak numei khat maimai zawllai 216 tawh a deen hangin ana kuai zo tuanlo hi. Itna in hawlhkhak lohna kiu khat zong na neilo hi mawk hi. Amin zong ITNA hi mawk ahih man in.

Leitung a mi huham pen a kingaihsun Joseph Stalin zong hici lawmlawma a huuhamna hang a gen uh ciang a it mahmah a zi Catherine Svanidje in a sihsan baih lua hi kici hi. Kum 1907 kum-a a zi in a sihsan lai in Stalin in,‘ka lungsim suangtum banga sak nemsak thei ka it mahmah ka zi ka tan hi. Hih leitung in hong piak na hoih a sih tawh kitonin ka mihing pihte ka itna leh ka hehpihna lungsim teng zong bei hi’ ci hi.

A taktak in Abraham Lincoln zong hici lawmlawm a ‘thai nehlo’ leh ‘thaibawih’ ci-a a minthanna hang pen a it pen tawh a kiteen loh hang leh a deihteel luat, a teel khelh man hi lo hiam!!

Itna in damsak bek hilo in na sak a, natna lianzaw sem zong thuak sak hi. Thuaksak zel dingin zong ki huam tazen hi.

Adolf Hitler, leitung in ‘hih pa in itna themkhat zong a lungsim ah nei kei’ a cih pa in zong a innteeng Gegi foto a paina peuhpeuh ah pua hi kici hi. George Bernard Show zong itna tuipi ah nasia takin ana kibuala, tua a kibualna thu gentehna dinga alaigelh Anthony and Cleopatra te tangthu zong I theihsa hi. General hangsan ahih hangin Anthony (George Bernard Show) pen mihing a kibawl, mihing banga khanglian a, mihing ngeina banga itna nei a hih manin hih zahta itna a neih pen mawhsak theih hi lo hi. Amah zong midangte mah bang a ‘mihing’ a piansak ahih manin itna kicing nei ahi hi. Mi lian leh mipil I cih te in itna thu pen a na thuklak zaw in a na kuul pih zaw uh hiam cih nop huai hi.

Tua manin itna vangtang a na kul niip neep khak leh zong zum se ken, kua hiam ngai a sunni na tum lah leh zong lamdang sa ken – mi lian leh mi thupi te zong itna tuipi in na tuum in, a kivaan khiat kikna ding un gimtak in na pang sam uh hi. Nang zong amau totsa lampi a zui na hilel hi. Na it pen leh na ngaih pen tawh na kiteeng kei zongin lamdang sa kei in, tua pen leitung mite paidan hi a, nang zong mihing khat na hih manin a tuak kha na himai hi. Itna I cih pen kitenna ciang bek ah bei lo a, na tenpih loh ding na it khak leh zong a hih khial in ki ngaihsun kei in. Na itna hong ki nolhsak khak leh zong na itna a mawkbei in ngaihsun ken la, na itna hong ki thuk kik kei leh zong kisik se kei in – midang it thei dingin mihing bawlpa in hong bawl a, midang ngai thei dingin hong bawlpa in lungsim hong guan hi. Ahi zongin nang hong ngaite neumuh sese kei in. Mi khat peuh hong itna bel ki theih mawh bawl ngei kei in. Rose pak hoihna tomvei sung bek hi a, hauhna zong ni tampi kikhom lo hi, suangmanpha zong kum tampi ki keem zolo a, itna bel a tawntung in kip hi.

Hih thu mangngilh ngei kei in: na it mi khat hangin ki thanem sak kei in, mi nautangte thaneem den a, mi lian leh mi thupi te ahih leh muvanlai banga thathak la in thahat kik uh hi, tua pen a letna uh leh a thupina uh zong hi pah hi. Itna hanga bah leh ngui a na om khak leh zong thathak lain hangsan tak in mainawt zaw in, na hatna suksiatin om kei hen – tua pen milian leh thupite in itna tuipi ah ana bual dan uh ahi hi. //hzc2006//

**************

No comments:


Blog Archive